Hak unuk hup, hak unuk ak sksa, hak kbbasan prba, pkran an ha nuran, hak bragama, hak unuk ak prbuak, hak unuk aku sbaga prba an prsamaan haapan hukum, an hak unuk ak unu aas asar hukum yang brlaku suru aalah hak asas manusa yang ak apa kurang alam kaaan apapun an olh sapapun.
Pasal 5(1)Sap orang aku sbaga manusa prba yang brhak mnunu an mmprolh prlakuan sra prlnungan yang sama ssua ngan maraba kmanusaannya pan hukum.(2)Sap orang brhak mnapa banuan an prlnungan yang al ar pngalan yang objkf an ak brphak.(3)Sap orang yang rmasuk klompk masyaraka yang rnan brhak mmprolh prlakuan an prlnungan lbh brknaan ngan kkhususannya.Pasal 6(1)Dalam rangka pngakan hak asas manusa, prbaan an kbuuhan alam masyaraka hukum aa harus prhakan an lnung olh hukum, masyaraka, an Pmrnah.
(2)Inas buaya masyaraka hukum aa, rmasuk hak aas anah ulayal lnung, slaras ngan prkmbangan zaman.
Pasal 7(1)Sap orang brhak unuk mnggunakan smua upaya hukum nasonal an forum nrnasonal aas smua planggaran hak asas manusa yang jamn olh hukum Inonsa an hukum nrnasonal mngna hak asas manusa yang lah rma ngara Rpublk Inonsa.(2)Knuan hukum nrnasonal yang lah rma ngara Rpublk Inonsa yang mnyangku hak asas manusa mnja hukum nasonal.Pasal 8Prlnungan, pmajuan, pngakan, an pmnuhan hak asas manusa ruama mnja anggung jawab Pmrnah.
BAB III
HAK ASASI MANUSIA DAN KEBEBASAN DASAR MANUSIA
Bagan Ksau
Hak unuk Hup
Pasal 9
Bagan Kua
Hak Brkluarga an Mlanjukan Kurunan
Pasal 10
(1)Sap orang brhak mmbnuk suau kluarga an mlanjukan kurunan mlalu prkawnan yang sah.(2)Prkawnan yang sah hanya apa brlangsung aas khnak bbas calon suam an calon sr yang brsangkuan, ssua ngan knuan prauran prunang-unangan.Bagan KgaHak Mngmbangkan Dr
Pasal 11
Sap orang brhak aas pmnuhan kbuuhan asarnya unuk umbuh an brkmbang scara layak.
Pasal 12Sap orang brhak aas prlnungan bag pngmbangan prbanya, unuk mmprolh pnkan, mncraskan rnya, an mnngkakan kualas hupnya agar mnja manusa yang brman, braqwa, branggung jawab, brakhlak mula, bahaga, an sjahra ssua ngan hak asas manusa.
Pasal 13Sap orang brhak unuk mngmbangkan an mmprolh manfaa ar lmu pngahuan an knolog, sn an buaya ssua ngan maraba manusa m ksjahraan prbanya, bangsa, an uma manusa.
Pasal 14(1)Sap orang brhak unuk brkomunkas an mmprolh nformas yang prlukan unuk mngmbangkan prba an lngkungan sosalnya.(2)Sap orang brhak unuk mncar, mmprolh, mmlk, mnympan, mngolah, an mnyampakan nformas ngan mnggunakan sgala jns sarana yang rsa.Pasal 15Sap orang brhak unuk mmprjuangkan hak pngmbangan rnya, bak scara prba maupun kolkf, unuk mmbangun masyaraka, bangsa, an ngaranya.Pasal 16Sap orang brhak unuk mlakukan pkrjaan sosal an kbajkan, mnrkan organsas unuk u, rmasuk mnylnggarakan pnkan an pngajaran, sra mnghmpun ana unuk maksu rsbu ssua ngan prauran prunang-unangan.
Bagan Kmpa
Hak Manprolh Kalan
Pasal 17
Sap orang, anpa skrmnas, brhak unuk mmprolh kalan ngan mngajukan prmohonan, pngauan, an gugaan, bak alam prkara pana, praa, maupun amnsras sra al mlalu pross pralan yang bbas an ak mmhak, ssua ngan hukum acara yang mnjamn pmrksaan yang objkf olh hakm yang jujur an al unuk mmprolh puusan yang al an bnar.
Pasal 18(1)Sap orang yang angkap, ahan, an unu karna sangka mlakukan ssuau nak pana brhak anggap ak brsalah, sampa bukkan ksalahannya scara sah alam suau sang pngalan an brkan sgala jamnan hukum yang prlukan unuk pmblaannya, ssua ngan knuan prauran prunang-unangan.(2)Sap orang ak bolh unu unuk hukum aau jauh pana, kcual brasarkan suau prauran prunang-unangan yang suah aa sblum nak pana u lakukannya.(3)Sap aa prubahan alam prauran prunang-unangan, maka brlaku knuan yang palng mngunungkan bag rsangka.(4)Sap orang yang prksa brhak mnapakan banuan hukum sjak saa pnykan sampa aanya puusan pngalan yang lah mmproIh kkuaan hukum ap.(5)Sap orang ak apa unu unuk kua kalnya alam prkara yang sama aas suau prbuaan yang lah mmprolh puusan pngalan yang brkkuaan hukum ap.Pasal 19(1)Taa suau planggaran aau kjahaan apapun ancam ngan hukuman brupa prampasan sluruh hara kkayaan mlk yang brsalah.(2)Tak sorangpun aas puusan pngalan bolh pana pnjara kurungan brasarkan aas alasan kak mampuan unuk mmnuh suau kwajban alam prjanjan uang puang.Bagan Klma
Hak Aas Kbbasan Prba
Pasal 20
(1)Tak sorangpun bolh prbuak aau prhamba.(2)Prbuakan aau prhambaan, pragangan buak, pragangan wana an sgala prbuaan brupa apapun yang ujuannya srupa, larang.
Pasal 21
Sap orang brhak aas kuuhan prba, bak rohan maupun jasman, an karna u ak bolh mnja objk pnlan anpa prsujuan arnya.
Pasal 22(1)Sap orang bbas mmluk agamanya masng-masng an unuk brbaa mnuru agamanya an kprcayaannya u.(2)Ngara mnjamn kmrkaan sap orang mmluk agamanya masng-masng an unuk brbaa mnuru agamanya an kprcayaannya uPasal 23(1)Sap orang bbas unuk mmlh an mmpunya kyaknan polknya.(2)Sap orang bbas unuk mmpunya, mngluarkan an mnybarluaskan pnapa ssua ha nurannya, scara lsan an aau ulsan mlalu ma cak maupun lkronk ngan mmprhakan nla-nla agama, ksuslaan, krban, kpnngan umum, an kuuhan ngara.
Pasal 24(1)Sap orang brhak unuk brkumpul, brapa, an brsrka unuk maksu-maksu ama.(2)Sap warga ngara aau klompok masyaraka brhak mnrkan para polk, lmbaga swaaya masyaraka aau organsas lannya unuk brpran sra alam jalannya pmrnahan an pnylnggaraan ngara sjalan ngan unuan prlnungan, pngakan, an pmajuan hak asas manusa ssua ngan knuan prauran prunang-unangan.
Pasal 25Sap orang brhak unuk mnyampakan pnapa muka umum, rmasuk hak unuk mogok ssua ngan knuan prauran prunang-unangan.
Pasal 26(1)Sap orang brhak mmlk, mmprolh, mnggan, aau mmprahankan saus kwargangaraannya.(2)Sap orang bbas mmlh kwargangaraannya an anpa skrmnas brhak mnkma hak-hak yang brsumbr an mlka paa kwargangaraannya sra wajb mlaksanakan kwajbannya sbaga warga ngara ssua ngan knuan prauran prunang-unangan.Pasal 27(1)Sap warga ngara Inonsa brhak unuk scara bbas brgrak, brpnah, an brmpa nggal alam wlayah ngara Rpublk Inonsa.(2)Sap warga ngara Inonsa brhak mnnggalkan an masuk kmbal k wlayah ngara Rpublk Inonsa. ssua ngan knuan prauran prunang-unangan.Bagan Knam
Hak aas Rasa Aman
Pasal 28
Sap orang brhak aas rasa aman an nram sra prlnungan rhaap ancaman kakuan unuk brbua aau ak brbua ssuau.
Pasal 31(1)Tmpa kaman sapapun ak bolh ganggu.(2)Mngnjak aau mmasuk suau pkarangan mpa kaman aau mmasuk suau rumah brnangan ngan khnak orang yang mnamnya, hanya prbolhkan alam hal-hal yang lah lapkan olh unang-unang.
Pasal 32Kmrkaan an rahasa alam hubungan sura-mnyura rmasuk hubungan komunkas mlalu sarana lkronk ak bolh ganggu, kcual aas prnah hakm aau kkuasaan lan yang sah ssua ngan knuan prauran prunang-unangan.
Pasal 33(1)Sap orang brhak unuk bbas ar pnyksaan, pnghukuman aau prlakuan yang kjam, ak manusaw, mrnahkan raja an maraba kmanusaannya.(2)Sap orang brhak unuk bbas ar pnghlangan paksa an pnghlangan nyawa.Pasal 34Sap orang ak bolh angkap, ahan, sksa, kuclkan, asngkan, aau buang scara swnang-wnang.
Pasal 35Sap orang brhak hup alam aanan masyaraka an kngaraan yang ama, aman, an nram, yang mnghorma, mlnung an mlaksanakan spnuhnya hak asas manusa an kwajban asar manusa sbagamana aur alam Unang-unang n.
Bagan Kujuh
Hak aas Ksjahraan
Pasal 36
(1)Sap orang brhak mmpunya mlk, bak snr maupun brsama-sama ngan orang lan m pngmbangan rnya, kluarga, bangsa, an masyaraka ngan cara yang ak mlanggar hukum.(2)Tak sorangpun bolh rampas mlknya ngan swnang-wnang an scara mlawan hukum.(3)Hak mlk mmpunya fungs sosal.Pasal 37(1)Pncabuan hak mlk aas suau bna m kpnngan umum, hanya prbolhkan ngan mnggan krugan yang wajar an sgra sra plaksanaannya ssua ngan knuan prauran prunang-unangan.(2)Apabla ssuau bna brasarkan knuan hukum m kpnngan umum harus musnahkan aau ak brayakan bak unuk slamanya maupun unuk smnara waku maka hal u lakukan ngan mnggan krugan ssua ngan knuan prauran prunang-unangan kcual nukan lan.Pasal 38(1)Sap warga ngara, ssua ngan baka, kcakapan, an kmampuan, brhak aas pkrjaan yang layak.(2)Sap orang brhak ngan bbas mmlh pkrjaan yang sukanya an brhak pula aas syara-syara knagakrjaan yang al.(3)Sap orang, bak pra maupun wana yang mlakukan pkrjaan yang sama, sbanng, sara aau srupa, brhak aas upah sra syara-syara prjanjan krja yang sama(4)Sap orang, bak pra maupun wana, alam mlakukan pkrjaan yang spaan ngan maraba kmanusaannya brhak aas upah yang al ssua ngan prsasnya an apa mnjamn klangsungan khupan kluarganya.Pasal 39Sap orang brhak unuk mnrkan srka pkrja an ak bolh hamba unuk mnja anggoanya m mlnung an mmprjuangkan kpnngannya sra ssua ngan knuan prauran prunang-unangan.
Pasal 40Sap orang brhak unluk brmpa nggal sra brkhupan yang layak.Pasal 41(1)Sap warga ngara brhak aas jamnan sosal yang buuhkan unuk hup layak sra unuk prkmbangan pranya scara uuh.(2)Sap pnyanang caca, orang yang brusa lanju, wana haml, an anak-anak, brhak mmprolh kmuahan an prlakuan khusus.Pasal 42Sap warga ngara yang brusa lanju, caca fsk an aau caca mnal brhak mmprolh prawaan, pnkan, plahan, an banuan khusus aas baya ngara, unuk mnjamn khupan yang layak ssua ngan maraba kmanusaannya, mnngkakan rasa prcaya r, an kmampuan brparspas alam khupan brmasyaraka, brbangsa, an brngara.
Bagan Klapan
Hak Turu Sra alam Pmrnahan
Pasal 43
(1)Sap warga ngara brhak unuk plh an mmlh alam pmlhan umum brasarkan prsamaan hak mlalu pmunguan suara yang langsung, umum, bbas, rahasa, jujur, an al ssua ngan knuan prauran prunang-unangan.(2)Sap warga ngara brhak uru sra alam pmrnahan ngan langsung aau ngan pranaraan wakl yang plhnya ngan bbas, mnuru cara yang nukan alam prauran prunang-unangan.(3)Sap warga ngara apa angka alam sap jabaan pmrnahan.Pasal 44Sap orang bak snr maupun bsama-sama brhak mngajukan pnapa, prmohonan, pngauan, an aau usulan kpaa pmrnah alam rangka plaksanaan pmrnahan yang brsh, fkf, an fsn, bak ngan lsan maupun ngan ulsan ssua ngan knuan prauran prunang-unangan.
Bagan Ksmblan
Hak Wana
Pasal 45
Hak wana alam Unang-unang n aalah hak asas manusa.Pasal 46Ssm pmlhan umum, kparaan, pmlhan anggoa baan lgslaf, an ssm pngangkaan bang kskuf, yukaf, harus mnjamn krwaklan wana ssua prsyaraan yang nukan.
Pasal 47
Sorang wana yang mnkah ngan sorang pra brkwargangaraan asng ak scara oomas mngku saus kwargangaraan suamnya ap mmpunya hak unuk mmprahankan, mnggan, aau mmprolh kmbal saus kwargangaraannya.
Pasal 48Wana brhak unuk mmprolh pnkan an pngajaran smua jns, jnjang an jalur pnkan ssua ngan prsyaraan yang lah nukan.
Pasal 49(1)Wana brhak unuk mmlh, plh, angka alam pkrjaan, jabaan, an profs ssua ngan prsyaraan an prauran prunang-unangan.(2)Wana brhak unuk mnapakan prlnungan khusus alam plaksanaan pkrjaan aau profsnya rhaap hal-hal yang apa mngancam kslamaan an aau kshaannya brknaan ngan fungs rprouks wana.(3)Hak khusus yang mlka paa r wana karnakan fungs rprouksnya, jamn an lnung olh hukum.Pasal 50Wana yang lah wasa an aau lah mnkah brhak unuk mlakukan prbuaan hukum snr, kcual nukan lan olh hukum agamanya.
Pasal 51(1)Sorang sr slama alam kaan prkawnan mmpunya hak an anggung jawab yang sama ngan suamnya aas smua hal yang brknaan ngan khupan prkawnannya, hubungan ngan anak-anaknya, an hak pmlkan sra pnglolaan hara brsama.(2)Slah puusnya prkawnan, sorang wana mmpunya hak an anggung jawab yang sama ngan manan suamnya aas smua hal yang brknaan ngan anak-anaknya, ngan mmprhakan kpnngan rbak bag anak.(3)Slah puusnya prkawnan, sorang wana mmpunya hak yang sama ngan manan suamnya aas smua hal yang brknaan ngan hara brsama anpa mngurang hak anak, ssua ngan knuan prauran prunang-unangan.Bagan Kspuluh
Hak Anak
Pasal 52
(1)Sap anak brhak aas prlnungan olh orang ua, kluarga, masyaraka, an ngara.(2)Hak anak aalah hak asas manusa an unuk kpnngannya hak anak u aku an lnung olh hukum bahkan sjak alam kanungan.
Pasal 53(1)Sap anak sjak alam kanungan, brhak unuk hup, mmprahankan hup, an mnngkakan araf khupannya.
(2)Sap anak sjak klahrannya, brhak aas suau nama an saus kwargangaraan.Pasal 54Sap anak yang caca fsk an aau mnal brhak mmprolh prawaan, pnkan, plahan, an banuan khusus aas baya ngara, unuk mnjamn khupannya ssua ngan maraba kmanusaan, mnngkakan rasa prcaya r, an kmampuan brparspas alam khupan brmasyaraka, brbangsa, an brngara.
Pasal 55Sap anak brhak unuk brbaah mnuru agamanya, brpkr, an brksprs ssua ngan ngka nlkualas an usanya bawah bmbngan orang ua an aau wal.
Pasal 56(1)Sap anak brhak unuk mngahu sapa orang uanya, bsarkan, an asuh olh orang uanya snr.(2)Dalam hal orang ua anak ak mampu mmbsarkan an mmlhara anaknya ngan bak an ssua ngan Unang-unang n, maka anak rsbu bolh asuh aau angka sbaga anak olh orang lan ssua ngan knuan prauran prunangan-unangan.Pasal 57(1)Sap anak brhak unuk bsarkan, plhara, rawa, k, arahkan, an bmbng khupannya olh orang ua aau walnya sampa wasa ssua ngan knuan prauran prunang-unangan.(2)Sap anak brhak unuk mnapakan orang ua angka aau wal brasarkan puusan pngalan apabla kua orang ua lah mnnggal una aau karna suau sbab yang sah ak apa mnjalankan kwabannya sbaga orang ua.(3)Orang ua angka aau wal sbagamana maksu alam aya (2) harus mnjalankan kwajban sbaga orang ua yang ssungguhnya.Pasal 58(1)Sap anak brhak unuk mnapakan prlnungan hukum ar sgala bnuk kkrasan fsk aau mnal, pnlanaran, prlakuan buruk, an plchan sksual slama alam pngasuhan orang ua aau walnya, aau phak lan manapun yang branggungjawab aas pngasuhan anak rsbu.(2)Dalam hal orang ua, wal, aau pngasuh anak mlakukan sgala bnuk pnganayaan fsk aau mnal, pnlanaran, prlakuan buruk, an plchan sksual rmasuk pmrkosaan, an aau pmbunuhan rhaap anak yang sharusnya lnung, maka harus knakan pmbraan hukuman.Pasal 59(1)Sap anak brhak unuk ak psahkan ar orang uanya scara brnangan ngan khnak anak snr, kcual jka aaa alasan an auran hukum yang sah yang mnunjukan bahwa pmsahan u aalah m kpnngan rbak bag anak.
(2)Dalam kaaan sbagamana maksu alam aya (1), hak anak unuk ap brmu langsung an brhubungan prba scara ap ngan orang uanya ap jamn olh Unang-unang.
Pasal 60(1)Sap anak brhak unuk mmprolh pnkan an pngajaran alam rangka pngmbangan prbanya ssua ngan mna, baka, an ngka kcrasannya.(2)Sap anak brhak mncar, mnrma, an mmbrkan nformas ssua ngan ngka nlkualas an usanya m pngmbangan rnya spanjang ssua ngan nla-nla ksuslaan an kpauan.Pasal 61Sap anak brhak unuk brsraha, brgaul ngan anak yang sbaya, brman, brkras, an brkras ssua ngan mna, baka, an ngkal kcrasannya m pngmbangan rnya.
Pasal 62Sap anak brhak unuk mmprolh playanan kshaan, an jamnan sosal scara layak, ssua ngan kbuuhan fsk an mnal sprualnya.
Pasal 63Sap anak brhak unuk ak lbakan alam prswa pprangan, sngka brsnjaa, krusuhan sosal, an prswa lan yang mnganung unsur kkrasan.
Pasal 64Sap anak brhak unuk mmprolh prlnungan ar kgaan ksploas konom an sap pkrjaan yang mmbahayakan rnya, shngga apa mngganggu pnkan, kshaan fsk, moral, khupan sosal, an mnal sprualnya.
Pasal 65Sap anak brhak unuk mmprolh prlnungan ar kgaan ksploas an plchan sksual, pnculkan, pragangan anak, sra ar brbaga bnuk pnyalahgunaan narkoka, pskoropka, an za akf lannya.
Pasal 66(1)Sap anak brhak unuk ak jakan sasaran pnganayaan, pnyksaan, aau pnjauhan hukuman yang ak manusaw.(2)Hukuman ma aau hukuman sumur hup ak apa jauhkan unuk plaku nak pana yang mash anak.(3)Sap anak brhak unuk ak rampas kbbasannya scara mlawan hukum.(4)Pnangkapan, pnahanan, aau pana pnjara anak hanya bolh lakukan ssua ngan hukum yang brlaku an hanya apa laksanakan sbaga upaya rakhr.(5)Sap anak yang rampas kbbasannya brhak mnapakan prlakuan scara manusaw an ngan mmprhakan kbuuhan pngmbangan prba ssua ngan usanya an harus psahkan ar orang wasa, kcual m kpnngannya.(6)Sap anak yang rampas kbbasannya brhak mmprolh banuan hukum aau banuan lannya scara fkf alam sap ahapan upaya hukum yang brlaku.(7)Sap anak yang rampas kbbasannya brhak unuk mmbla r an mmprolh kalan pan Pngalan Anak yang objkf an ak mmhak alam sang yang ruup unuk umum.BAB IV
KEWAJIBAN DASAR MANUSIA
Pasal 67
Sap orang yang aa wlayah ngara Rpublk Inonsa wajb pauh paa prauran prunang-unangan, hukum ak ruls, an hukum nrnasonal mngna hak asas manusa yang lah rma olh ngara Rpublk Inonsa.
Pasal 68Sap warga ngara wajb ku sra alam upaya pmblaan ngara ssua ngan knuan prauran prunang-unangan.
Pasal 69(1)Sap orang wajb mnghorma hak asas manusa orang lan, moral, ka, an aa rb khupan brmasyaraka, brbangsa, an brngara.(2)Sap hak asas manusa ssorang mnmbulkan kwajban asar an anggungjawab unuk mnghorma hak asas orang lan scara mbal balk sra mnja ugas Pmrnah unuk mnghorma, mlnung, mngakkan, an mmajukannya.Pasal 70Dalam mnjalankan hak an kbbasannya, sap orang wajb unuk kpaa pmbaasan yang apkan olh Unang-unang ngan maksu unuk mnjamn pngakuan sra pnghormaan aas hak an kbbasan orang lan an unuk mmnuh unuan yang al ssua ngan prmbangan moral, kamanan, an krban umum alam suau masyaraka mokras.
BAB V
KEWAJIBAN DAN TANGGUNG JAWAB PEMERINTAH
Pasal 71
Pmrnah wajb an branggung jawab mnghorma, mlnung, mngakkan, an mmajukan hak asas manusa yang aur alam Unang-unang n, prauran prunang-unangan lan, an hukum nrnasonal nang hak asas manusa yang rma olh ngara Rpublk Inonsa.
Pasal 72Kwajban an anggungjawab Pmrnah sbagamana maksu alam Pasal 71, mlpu langkah mplmnas yang fkf alam bang hukum, polk, konom, sosal, buaya, prahanan kamanan ngara, an bang lan.
BAB VI
PEMBATASAN DAN LARANGAN
Pasal 73
Hak an kbbasan yang aur alam Unang-unang n hanya apa baas olh an brasarkan unang-unang, smaa-maa unuk mnjamn pngakuan an pnghormaan rhaap hak asas manusa sra kbbasan asar orang lan, ksuslaan, krban umum, an kpnngan bangsa.
Pasal 74Tak sau knuanpun alam Unang-unang n bolh arkan bahwa Pmrnah, para, golongan aau phak manapun bnarkan mngurang, mrusak, aau mnghapuskan hak asas manusa aau kbbasan asar yang aur alam Unang-unang n.
BAB VII
KOMISI NASIONAL HAK ASASI MANUSIA
Pasal 75
Sang Parpuma mnapkan Prauran Taa Trb, Program Krja, an Mkansm Krja Komnas HAM.
Pasal 80(1)Plaksanaan kgaan Komnas HAM lakukan olh Sub koms.(2)Knuan mngna Subkoms aur alam Prauran Taa Trb Komnas HAM.Pasal 81(1)Skrara Jnral mmbrkan playanan amnsraf bag plaksanaan kgaan Komnas HAM.(2)Skrara Jnral pmpn olh Skrars Jnral ngan banu ol un krja alam bnuk bro-bro.(3)Skrars Jnral jaba olh sorang Pgawa Ngr yang bukan anggoa Komnas HAM.(4)Skrars Jnral usulkan olh Sang Parpurna an apkan ngan Kpuusan Prsn.(5)Kuukan, ugas, anggung jawab, an susunan organsas Skrara Jnral apkan ngan Kpuusan Prsn.Pasal 82Knuan mngna Sang Parpurna an Sub Koms apkan lbh lanju alam Prauran Taa Trb Komnas HAM.
Pasal 83(1)Anggoa Komnas HAM brjumlah 35 (ga puluh lma) orang yang plh olh Dwan Prwaklan Rakya Rpublk Inonsa brasarkan usulan Komnas HAM an rsmkan olh Prsn slaku Kpala Ngara.
(2)Komnas HAM pmpnolh sorang Kua an 2 (ua) orang Wakl Kua.(3)Kua an Wakl Kua Komnas HAM plh olh an ar Anggoa.(4)Masa jabaan kanggoaan Komnas HAM slama 5 (lma) ahun an slah brakhr apa angka kmbal hanya unuk 1 (sau) kal masa jabaan.
Pasal 84Yang apa angka mnja anggoa Komnas HAM aalab Warga Ngara Inonsa yang :a.mmlk pngalaman alam upaya mmajukan an mlnung orang aau klompok yang langgar hak asas manusanya;b.brpngalaman sbaga hakm, jaksa, pols, pngacara, aau pngmban profs hukum lannya;c.brpngalaman bang lgslaf, kskuf, an lmbaga ngg ngara; aau.mrupakan okoh agama, okoh masyaraka, anggoa lmbaga swaaya masyaraka, an kalangan prguruan ngg.Pasal 85(1)Pmbrhnan anggoa Komnas HAM lakukan brasarkan kpuusan Sang Parpurna an brahukan kpaa Dwan Prwaklan Rakya Rpublk Inonsa sra apkan ngan Kpuusan Prsn.(2)Anggoa Komnas HAM brhn anar waku sbaga anggoa karna :a.mnnggal una;b.aas prmnaan snr;c.sak jasman aau rohan yang mngakbakan anggoa ak apa mnjalankan ugas slama 1 (sau) ahun scara rus mnrus;.pana karna brsalah mlakukan nak pana kjahaan; aau.mlakukan prbuaan rcla an aau hal-hal lan yang puus olh Sang Parpurna karna mncmarkan maraba an rpuas, an aau mngurang kmanran an krblas Komnas HAM.Pasal 86Knuan mngna aa cara pmlhan, pngangkaan, sra pmbrhnan kanggoaan an pmpnan Komnas HAM apkan ngan Prauran Taa Trb Komnas HAM.
Pasal 87(1)Sap anggoa Komnas HAM brkwajban : a.mnaa knuan prauran prunang-unangan yang brlaku an kpuusan Komnas HAM.b.brparspas scara akf an sungguh-sungguh unuk rcapanya ujuan Komnas HAM; anc.mnjaga krahasaan krangan yang karna sfanya mrupakan rahasa Komnas HAM yang prolh brasarkan kuukannya sbaga anggoa.(2)Sap Anggoa Komnas HAM brhak :a.mnyampakan usulan an pnapa kpaa Sang Parpurna an Subkoms;b.mmbrkan suara alam pngamblan kpuusan Sang Parpurna an Subkoms;c.mngajukan an mmlh calon Kua an Wakl Kua Komnas HAM alam Sang Parpurna; an.mngajukan bakal calon Anggoa Komnas HAM alam Sang Parpurna unuk prganan prok an anar waku.Pasal 88Knuan lbh lanju mngna kwajban an hak Anggoa Komnas HAM sra aa cara plaksanaannya apkan ngan Prauran Taa Trb Komnas HAM.
Pasal 89(1)Unuk mlaksanakan fungs Komnas HAM alam pngkajan an pnlan sbagamana maksu alam Pasal 76, Komnas HAM brugas an brwnang mlakukan :a.pngkajan an pnlan brbaga nsrumn nrnasonal hak asas manusa ngan ujuan mmbrkan saran-saran mngna kmungknan akss an aau rafkas;b.pngkajan an pnlan brbaga prauran prunang-unangan unuk mmbrkan rkomnas mngna pmbnukan, prubahan, an pncabuan prauran prunang-unangan yang brkaan ngan hak asas manusa;c.pnrban hasl pngkajan an pnlan;.su kpusakaan, su lapangan an su banng ngara lan mngna hak asas manusa;.pmbahasan brbaga masalah yang brkaan ngan prlnungan, pngakan, an pmajuan hak asas manusa; anf.krjasama pngkajan an pnlan ngan organsas, lmbaga aau phak lannya, bak ngka nasonal, rgonal, maupun nrnasonal alam bang hak asas manusa.(2)Unukmlaksanakan fungs Komnas HAM alam pnyuluhan sbagamana maksu alam Pasal 76, Komnas HAM brlugas an brwnang mlakukan :a.pnybarluasan wawasan mngna hak asas manusa kpaa masyaraka Inonsa;b.upaya pnngkaan ksaaran masyarakal nang hak asas manusa mlalu lmbaga pnkan formal an non formal sra brbaga kalangan lannya; anc.krjasama ngan organsas, lmbaga aau phak lannya, bak ngka nasonal, rgonal, maupun nrnasonal alam bang hak asas manusa;(3)Unuk mlaksanakan fungs Komnas HAM alam pmanauan sbagamana maksu alam Pasal 76, Komnas HAM brugas an brwnang mlakukan :a.pngamalan plaksanaan hak asas manusa an pnyusunan laporan hasl pngamaan rsbu;b.pnylkan an pmrksaan rhaap prswa yang mbul alam masyaraka yang brasarkan sfa aau lngkupnya pau uga rapa planggaran hak asas manusa;c.pmangglan kpaa phak pngau aau korban maupun phak yang aukan unuk mna an ngar krangannya;.pmangglan saks unuk mna an ngar ksaksannya, an kpaa saks pngau mna mnyrahkan buk yang prlukan;.pnnjauan mpa kjaan an mpa lannya yang anggap prlu;f.pmangglan rhaap phak rka unuk mmbrkan krangan scara ruls aau mnyrahkan okumn yang prlukan ssua ngan aslnya ngan prsujuan Kua Pngalan;g.pmrksaan smpa rhaap rumah, pkarangan, bangunan, an mpa-mpa lannya yang uuk aau mlk phak rnu ngan prsujuan Kua Pngalan; anh.pmbran pnapa brasarkan prsujuan Kua Pngalan rhaap prkara rnu yang sang alam pross pralan, blamana alam prkara rsbu rapa planggaran hak asas manusa alam masalah publk an acara pmrksaan olh pngalan yang kmuan pnapa Komnas HAM rsbu wajb brahukan olh hakm kpaa para phak.(4)Unuk mlaksanakan fungs Komnas HAM alam mas sbagamana maksu alam Pasal 76, Komnas HAM brugas an brwnang mlakukan :a.pramaan kua blah phak;b.pnylsaan prkara mlalu cara konsulas, ngosas, mas, konslas, an pnlaan ahl;c.pmbran saran kpaa para phak unuk mnylsakan sngka mlalu pngalan;.pnyampaan rkomnas aas suau kasus planggaran hak asas manusa kpaa Pmrnah unuk naklanju pnylsaannya; an.pnyampaan rkomnas aas suau kasus planggaran hak asas manusa kpaa Dwan Prwaklan Rakya Rpublk Inonsa unuk naklanju.Pasal 90(1)Sap orang an aau sklompok orang yang mmlk alasan kua bahwa hak asasnya lah langgar apa mngajukan laporan an pngauan lsan aau ruls paa Komnas HAM.(2)Pngauan hanya akan mnapakan playanan apabla sra ngan nas pngau yang bnar an krangan aau buk awal yang jlas nang mar yang aukan.(3)Dalam hal pngauan lakukan olh phak lan, maka pngauan harus sra ngan prsujuan ar phak yang hak asasnya langgar sbagal korban, kcual unuk planggaran hak asas manusa rnu brasarkan prmbangan Komnas HAM.(4)Pngauan planggaran hak asas manusa sbagamana maksu alam aya (3) mlpu pula pngauan mlalu prwaklkan mngna planggaran hak asas manusa yang alam olh klompok masyaraka.
Pasal 91(1)Pmrksaan aas pngauan kpaa Komnas HAM ak lakukan aau hnkan apabla :a.ak mmlk buk awal yang mmaa;b.mar pngauan bukan masalah planggaran hak asas manusa;c.pngauan ajukan ngan ka buruk aau rnyaa ak aa ksungguhan ar pngau;.rapa upaya hukum yang lbh fkf bag pnylsaan mar pngauan; aau.sang brlangsung pnylsaan mlalu upaya hukum yang rsa ssua ngan knuan prauran prunang-unangan.(2)Mkansm plaksanaan kwnangan unuk ak mlakukan aau mnghnkan pmrksaan sbagamana maksu alam aya (1) apkan ngan Prauran Taa Trb Komnas HAM.Pasal 92(1)Dalam hal rnu an bla panang prlu, guna mlnung kpnngan an hak asas yang brsangkuan aau rwujunya pnylsaan rhaap masalah yang aa, Komnas HAM apa mnapkan unuk mrahasakan nas pngau, an pmbr krangan aau buk lannya sra phak yang rka ngan mar auan aau pmanauan.(2)Komnas HAM apa mnapkan unuk mrahasakan aau mmbaas pnybarluasan suau krangan aau buk lan yang prolh Komnas HAM, yang brkaan ngan mar pngauan aau pmanauan.(3)Pnapan sbagamana maksu alam aya (2) asarkan paa prmbangan bahwa pnybarluasan krangan aau buk lannya rsbu apa :a.mmbahayakan kamanan an kslamaan ngara;b.mmbahayakan kslamaan an krban umum;c.mmbahayakan kslamaan prorangan;.mncmarkan nama bak prorangan;.mmbocorkan rahasa ngara aau hal-hal yang wajb rahasakan alam pross pngamblan Kpuusan Pmrnah;f.mmbocorkan hal-hal yang wajb rahasakan alam pross pnykan, pnunuan, an prsangan suau prkara pana;g.mnghamba rwujunya pnylsaan rhaap masalah yang aa; aauh.mmbocorkan hal-hal yang rmasuk alam rahasa agang.Pasal 93Pmrksaan planggaran hak asas manusa lakukan scara ruup, kcual nukan lan olh Komnas HAM.
Pasal 94(1)Phak pngau, korban, saks, an aau phak lannya yang rka sbagamana maksu alam Pasal 89 aya (3) huruf c an , wajb mmnuh prmnaan Komnas HAM.(2)Apabla kwajban sbagamana maksu alam ayal (1) ak pnuh olh phak lan yang brsangkuan, maka bag mrka brlaku knuan Pasal 95.Pasal 95Apabla ssorang yang panggl ak aang mnghaap aau mnolak mmbrkan krangannya, Komnas HAM apa mmna banuan Kua Pngalan unuk pmnuhan pangglan scara paksa ssua ngan knuan prauran prunang-unangan.
Pasal 96(1)Pnylsaan sbagamana maksu alam Pasal 89 aya (4) huruf a an b, lakukan olh Anggoa Komnas HAM yang unjuk sbaga maor.(2)Pnylsaan yang capa sbagamana maksu alam aya (1), brupa kspakaan scara ruls an anaangan olh para phak an kukuhkan olh maor.(3)Kspakaan ruls sbagamana maksu alam aya (2) mrupakan kpuusan mas yang mngka scara hukum an brlaku sbaga ala buk yang sah.(4)Apabla kpuusan mas ak laksanakan olh salah sau phak alam jangka waku yang apkan alam kpuusan rsbu, maka phak lannya apa mmnakan kpaa Pngalan Ngr smpa agar kpuusan rsbu nyaakan apa laksanakan ngan pmbubuhan kalma "Dm Kalan Brasarkan Kuhanan Yang Maha Esa".
(5)Pngalan ak apa mnolak prmnaan sbagamana maksu alam aya (4).Pasal 97Komnas HAM wajb mnyampakan laporan ahunan nang plaksanaan fungs, ugas, an wwnangnya, sra kons hak asas manusa, an prkara-prkara yang angannya kpaa Dwan Prwaklan Rakya Rpublk Inonsa an Prsn ngan mbusan kpaa Mahkamah Agung.
Pasal 98Anggaran Komnas HAM bbankan kpaaAnggaran Pnapaan an Blanja Ngara.Pasal 99Knuan an aacara plaksanaan fungs, ugas, an wwnang sra kgaan Komnas HAM aur lbh lanju alam Prauran Taa Trb Komnas HAM.
BAB VIII
PARTISIPASI MASYARAKAT
Pasal 100
Sap orang, klompok, organsas polk, organsas masyaraka, lmbaga swaaya masyaraka, aau lmbaga kmasyarakaan lannya, brhak brparspas alam prlnungan, pngakan, an pmajuan hak asas manusa .
Pasal 101Sap orang, klompok, organsas polk, organsas masyaraka, lmbaga swaaya masyaraka, aau lmbaga kmasyarakaan lannya, brhak mnyampakan laporan aas rjanya planggaran hak asas manusa kpaa Komnas HAM aau lmbaga lan yang brwnang alam rangka prlnungan, pngakan, an pmajuan hak asas manusa.
Pasal 102Sap orang, klompok, organsas polk, organsas masyaraka, lmbaga swaaya masyaraka, aau lmbaga kmasyarakan lannya, brhak unuk mngajukan usaha mngna prumusan an kbjakan yang brkaan ngan hak asas manusa kpaa Komnas HAM an aau lmbaga lannya.
Pasal 103Sap orang, klompok, organsas polk, organsas masyaraka, lmbaga swaaya masyaraka, prguruan ngg, lmbaga suo aau lmbaga kmasyarakaan lannya, bak scara snr-snr maupun bkrjasama ngan Komnas HAM apa mlakukan pnlan, pnkan, an pnybarluasan nformas mngna hak asas manusa.
BAB IX
PENGADILAN HAK ASASI MANUSIA
Pasal 104
BAB X
KETENTUAN PERALIHAN
Pasal 105
BAB XI
KETENTUAN PENUTUP
Pasal 106
Agar sap orang mngahunya, mmrnahkan pngunangan Unang-unang n ngan pnmpaannya alam Lmbaran Ngara Rpublk Inonsa.
Dsahkan Jakarapaa anggal 23 Spmbr 1999PRESIDEN REPUBLIK INDONESIA,BACHARUDDIN JUSUF HABIBIEDunangkan Jakarapaa anggal 23 Spmbr 1999MENTERI NEGARA SEKRETARIS NEGARAREPUBLIK INDONESIA,M U L A D ILEMBARAN NEGARA REPUBLIK INDONESIA TAHUN 1999 NOMOR 165PENJELASAN
ATAS
UNDANG-UNDANG REPUBLIK INDONESIA
NOMOR 39 TAHUN 1999
TENTANG
HAK ASASI MANUSIA
I.
UMUM
Bahwa manusa anugrah olh Tuhan Yang Maha Esa akal bu an nuran yang mmbrkan kpaanya kmampuan unuk mmbakan yang bak an yang buruk yang akan mmbmbng an mngarahkan skap an prlaku alam mnjalan khupannya. Dngan akal bu an nurannya u, maka manusa mmlk kbbasan unuk mmuuskan snr prlaku aau prbuaannya. D sampang u, unuk mngmbang kbbasan rsbu manusa mmlk kmampuan unuk branggung jawab aas smua nakan yang lakukannya.
Kbbasan asar an hak-hak asar ulah yang sbu hak asas manusa yang mlka paa manusa scara kora sbaga anugrah Tuhan Yang Maha Esa. Hak-hak n ak apa ngkar. Pngngkaran rhaap hak rsbu brar mngngkar maraba kmanusaan. Olh karna u, ngara, pmrnah, aau organsas apapun mngmban kwajban unuk mngaku an mlnung hak asas manusa paa sap manusa anpa kcual. In brar bahwa hak asas manusa harus slalu mnja k olak. an ujuan alam pnylnggaraan khupan brmasyaraka, brbangsa, an brngara.
Sjalan ngan panangan aas, Pancasla sbaga asar ngara mnganung pmkran bahwa manusa cpakan olh Tuhan Yang Maha Esa ngan mnyanang ua aspk yakn, aspk nvualas (prba) an aspk sosalas (brmasyaraka). Olh karna u, kbbasan sap orang baas olh hak asas orang lan. In brar bahwa sap orang mngmban kwajban mngaku an mnghorma hak asas orang lan. Kwajban n juga brlaku bag sap organsas paa aaran manapun, ruama ngara an pmrnah. Dngan mkan, ngara an pmrnah branggung jawab unuk mnghorma, mlnung, mmbla, an mnjamn hak asas manusa sap warga ngara an pnuuknya anpa skrmnas.
Kwajban mnghorma hak asas manusa rsbu, rcrmn alam Pmbukaan Unang-Unang Dasar 1945 yang mnjwa ksluruhan pasal alam baang ubuhnya, ruama brkaan ngan prsamaan kuukan warga ngara alam hukum an pmrnahan, hak aas pkrjaan an pnghupan yang layak, kmrkaan brsrka an brkumpul, hak unuk mngluarkan pkran ngan lsan an ulsan, kbbasan mmluk agama an unuk brbaa ssua ngan agama an kprcayaannya u, hak unuk mmprolh pnkan an pngajaran.
Sjarah bangsa Inonsa hngga kn mncaa brbaga pnraan, ksngsaraan an ksnjangan sosal, yang sbabkan olh prlaku ak al an skrmnaf aas asar nk, ras, warna kul, buaya, bahasa, agama, golongan, jns klamn an saus sosal lannya. Prlaku ak al an skrmnaf rsbu mrupakan planggaran hak asas manusa, bak yang brsfa vrkal (lakukan olh apara ngara rhaap warga ngara aau sbalknya) maupun horzonal (anar warga ngara snr) an aksk yang masuk alam kagor planggaran hak asas manusa yang bra (gross volaon of human rghs).
Paa knyaaannya slama lbh lma puluh ahun usa Rpublk Inonsa, plaksanaan pnghormaan, prlnungan, aau pngakan hak asas manusa mash jauh ar mmuaskan.
Hal rsbu rcrmn ar kjaan brupa pnangkapan yang ak sah, pnculkan, pnganayaan, prkosaan, pnghlangan paksa, bahkan pmbunuhan, pmbakaran rumah nggal an mpa baah, pnyrangan pmuka agama bsra kluarganya. Slan u, rja pula pnyalahgunaan kkuasaan olh pjaba publk an apara ngara yang sharusnya mnja pngak hukum, pmlhara kamanan, an plnung rakya, ap jusru mngnmas, mnganaya, mnghlangkan paksa an/aau mnghlangkan nyawa.
Unuk mlaksanakan kwajban yang aur alam Unang-Unang Dasar 1945 rsbu, Majls Prmusyawaraan Rakya Rpublk lnonsa ngan Kapan Majls Prmusyawaraan Rakya Rpublk Inonsa Nomor XVII/MPR/1998 nang HakAsas Manusa mnugaskan kpaa Lmbaga-lmbaga Tngg Ngara an sluruh Aparaur Pmrnah, unuk mnghorma, mngakkan an mnybarluaskan pmahaman mngna hak asas manusa kpaa sluruh masyaraka, sra sgra mrafkas brbaga nsrumn Prsrkaan Bangsa-Bangsa nang Hak Asas Manusa, spanjang ak brnangan ngan Pancasla an Unang-Unang Dasar 1945.
D sampng kua sumbr hukum aas, pngauran mngna hak asas manusa paa asarnya suah rcanum alam brbagal prauran prunang-unangan, rmasuk unang-unang yang mngsahkan brbaga konvns nrnasonal mngna hak asas manusa. Namun unuk mmayung sluruh prauran prunang-unangan yang suah aa, prlu bnuk Unang-unang nang Hak Asas Manusa.
Dasar pmkran pmbnukan Unang-unang n aalah sbaga brku :
a.
Tuhan Yang Maha Esa aalah pncpa alam smsa ngan sgala snya;
b.
paa asarnya, manusa anugrah jwa, bnuk, srukur, kmampuan, kmauan sra brbaga kmuahan olh Pncpanya, unuk mnjamn klanjuan hupnya;
c.
unuk mlnung, mmprahankan, an mnngkakan maraba manusa, prlukan pngakuan an prlnungan hak asas manusa. karna anpa hal rsbu manusa akan khlangan sfa an marabanya, shngga apa mnorong manusa mnja srgala bag manusa lannya (homo homn lupus);
.
karna manusa mrupakan makhluk sosal, maka hak asas manusa yang sau baas olh hak asas manusa yang lan, shngga kbbasan aau hak asas manusa bukanlah anpa baas;
.
hak asas manusa ak bolh lnyapkan olh sapapun an alam kaaan apapun;
f.
sap hak asas manusa mnganung kwajban unuk mnghorma hak asas manusa orang lan, shngga alam hak asas manusa rapa kwajban asar;
g.
hak asas manusa harus bnar-bnar horma, lnung, an gakkan, an unuk u pmrnah, aparaur ngara, an pjaba publk lannya mmpunya kwajban an anggung jawab mnjamn rslnggaranya pnghormaan, prlnungan, an pngakan hak asas manusa.
Dalam Unang-unang n, pngauran mngna hak asas manusa nukan ngan brpoman paa Dklaras Hak Asas Manusa Prsrkaan Bangsa-Bangsa, Konvns Prsrkaan Bangsa-Bangsa nang Pnghapusan Sgala Bnuk Dskrmnas Trhaap Wana, Konvns Prsrkaan Bangsa-Bangsa nang Hak-hak Anak, an brbaga nsrumn nrnasonal lan yang mngaur mngna hak asas manusa. Mar Unang-unang n ssuakan juga ngan kbuuhan hukum masyaraka an pmbangunan hukum nasonal yang bcrasarkan Pancasla an Unang-Unang Dasar 1945.
Unang-unang n scara rnc mngaur mngna hak unuk hup an hak unuk ak hlangkan paksa an/aau ak hlangkan nyawa, hak brkluarga an mlanjukan kurunan, hak mngmbangkan r, hak mmprolh kalan, hak aas kbbasan prba, hak aas rasa aman, hak aas ksjahraan, hak uru sra alam pmrnahan, hak wanla, hak anak, an hak aas kbbasan bragama. Slan mngaur hak asas manusa, aur pula mngna kwajban asar, sra ugas an anggung jawab pmrnah alam pngakan hak asas manusa.
D sampng u, Unang-unang n mngaur mngna Pmbnukan Koms Nasonal Hak Asas Manusa sbaga lmbaga manr yang mmpunya fungs, ugas, wwnang, an anggung jawab unuk mlaksanakan pngkajan, pnlan, pnyuluhan, pmanauan, an mas nang hak asas manusa.
Dalam Unang-unang n, aur pula nang parspas masyaraka brupa pngauan an/aau gugaan aas planggaran hak asas manusa, pngajaran usulan mngna prumusan kbjakan yang brkaan ngan hak asas manusa kpaa Komnas HAM, pnlan, pnkan, an pnybarluasan nformas mngna hak asas manusa.
Unang-unang nang Hak Asas Manusa n aaIah mrupakan payung ar sluruh prauran prunang-unangan nang hak asas manusa. Olh karna u, planggaran bak langsung maupun ak langsung aas hak asas manusa knakan sanks pana, praa, an aau amnsraf ssua ngan knuan prauran prunang-unangan.
II.
PASAL DEMI PASAL
Pasal 1
Cukup jlas
Pasal 2
Hak asas manusa an kbbasan asar manusa ak apa lpaskan ar manusa prba karna anpa hak asas manusa an kbbasan asar manusa yang brsangkuan khlangan harka an maraba kmanusannya. Olh karna u, ngara Rpublk Inonsa rmasuk Pmrnah brkwajban, bak scara hukum maupun scara polk, konom, sosal an moral, unuk mlnung an mmajukan sra mngambl langkah-langkah konkr m gaknya hak asas manusa an kbbasan asar manusa.
Pasal 3
Cukup jlas
Pasal 4
Yang maksu ngan "alam kaaan apapun" rmasuk kaaan prang, sngka brsnjaa, an aau kaaan arura.
Yang maksu ngan "sapapun" aalah Ngara, Pmrnah an aau anggoa masyaraka.
Hak unuk ak unu aas asar hukum yang brlaku suru apa kcualkan alam hal planggaran bra rhaap hak asas manusa yang golongkan k alam kjahaan rhaap kmanusaan.
Pasal 5
Aya (1)
Cukup jlas
Aya (2)
Cukup jlas
Aya (3)
Yang maksu ngan "klompok masyaraka yang rnan" anara lan aalah orang lanju usa, anak-anak, fakr mskn, wana haml, an pnyanang caca.
Pasal 6
Aya (1)
Hak aa yang scara nyaa mash brlaku an junjung ngg alam lngkungan masyaraka hukum aa harus horma an lnung alam rangka prlnungan an pngakan hak asas manusa alam masyaraka yang brsangkuan ngan mmprhakan hukum an prauran prunang-unangan.
Aya (2)
Dalam rangka pngakan hak asas manusa, nas buaya nasonal masyaraka hukum aa, hak-hak aa yang mash scara nyaa pgang guh olh masyaraka hukum aa smpa, ap horma an lnung spanjang ak brnangan ngan asas-asas ngara hukum yang brnkan kalan an ksjahraan rakya.
Pasal 7
Yang maksu ngan "upaya hukum" aalah jalan yang apa mpuh olh sap orang aau klompok orang unuk mmbla an mmulhkan hak-haknya yang sakan olh hukum Inonsa spr msalnya, olh Komnas HAM aau olh pngalan, rmasuk upaya unuk nak banng k Pngalan Tngg, mngajukan kasas an pnnjauan kmbal k Mahkamah Agung rhaap puusan pngalan ngka prama an ngka banng. Dalam Pasal n maksukan bahwa mrka yang ngn mngakkan hak asas manusa an kbbasan asarnya wajbkan unuk mnmpuh smua upaya hukum rsbu paa ngka nasonal rlbh ahulu (xhauson of local rms) sblum mnggunakan forum bak ngka rgonal maupun nrnasonal, kcual bla ak mnapakan anggapan ar forum hukum nasonal.
Pasal 8
Yang maksu ngan "prlnungan" aalah rmasuk pmblaan hak asas manusa.
Pasal 9
Aya (1)
Sap orang brhak aas khupan, mmprahankan khupan, an mnngkakan araf khupannya. Hak aas khupan n bahkan juga mlka paa bay yang blum lahr aau orang yang rpana ma. Dalam hal aau kaaan yang sanga luar basa yau m kpnngan hup bunya alam kasus abors aau brasarkan puusan pngalan alam kasus pana ma, maka nakan abors aau pana ma alam hal an aau kons rsbu, mash apa znkan. Hanya paa ua hal rsbu ulah hak unuk hup apa baas.
Aya (2)
Cukup jlas
Aya (3)
Cukup jlas
Pasal 10
Aya (1)
Yang maksu ngan "prkawnan yang sah" aalah prkawnan yang laksanakan ssua ngan knuan prauran prunang-unangan.
Aya (2)
Yang maksu ngan "khnak bbas" aalah khnak yang lahr ar na yang suc anpa paksaan, pnpuan, aau kanan apapun an ar sapapun rhaap calon suam an aau calon sr.
Pasal 11
Cukup jlas
Pasal 12
Cukup jlas
Pasal 13
Cukup jlas
Pasal 14
Cukup jlas
Pasal 15
Cukup jlas
Pasal 16
Cukup jlas
Pasal 17
Cukup jlas
Pasal 18
Cukup jlas
Pasal 19
Aya (1)
Yang maksu ngan "sluruh hara kkayaan mlk yang brsalah" aalah hara yang bukan brasal ar planggaran aau kjahaan.
Aya (2)
Cukup jlas
Pasal 20
Cukupjlas
Pasal 21
Yang maksu ngan "mnja objk pnlan" aalah kgaan mnmpakan ssorang sbaga phak yang mna komnar, pnapa aau krangan yang mnyangku khupan prba an aa-aa prbanya sra rkam gambar an suaranya.
Pasal 22
Aya (1)
Yang maksu ngan "hak unuk bbas mmluk agamanya an kprcayaannya" aalah hak sap orang unuk bragama mnuru kyaknannya snr, anpa aanya paksaan ar sapapun juga.
Aya (2)
Cukup jlas
Pasal 23
Cukup jlas
Pasal 24
Cukup jlas
Pasal 25
Cukup jlas
Pasal 26
Cukup jlas
Pasal 27
Cukup jlas
Pasal 28
Aya (1)
Cukup jlas
Aya (2)
Yang mnnukan suau prbuaan rmasuk kjahaan polk aau nonpolk aalah ngara yang mnrma pncar suaka.
Pasal 29
Cukup jlas
Pasal 30
Cukup jlas
Pasal 31
Aya (1)
Yang maksu ngan "ak bolh ganggu" aalah hak yang brkaan ngan khupan prba (prvacy) alam mpa kamannya.
Aya (2)
Cukup jlas
Pasal 32
Cukup jlas
Pasal 33
Aya (1)
Cukup jlas
Aya (2)
Yang maksu ngan "pnghlangan paksa" alam aya n aalah nakan yang lakukan olh sapapun yang mnybabkan ssorang ak kahu kbraaan an kaaannya.
Sangkan yang maksu ngan "pnghlangan nyawa" aalah pmbunuhan yang lakukan swnang-wnang ak brasarkan puusan pngalan.
Pasal 34
Cukup jlas
Pasal 35
Cukup jlas
Pasal 36
Aya (1)
Cukup jlas
Aya (2)
Cukup jlas
Aya (3)
Yang maksu ngan "hak mlk mmpunya fungs sosal" aalah bahwa sap pnggunaan hak mlk harus mmprhakan kpnngan umum.
Apabla kpnngan umum mnghnak aau mmbuuhkan bnar-bnar maka hak mlk apa cabu ssua ngan knuan prauran prunang-unangan.
Pasal 37
Cukup jlas
Pasal 38
Cukup jlas
Pasal 39
Yang maksu ngan "ak bolh hamba" aalah bahwa sap orang aau pkrja ak apa paksa unuk rnnja anggoa aau unuk ak mnja anggoa ar suau srka pkrja.
Pasal 40
Cukup jlas
Pasal 41
Aya (1)
Yang maksu ngan "brhak aas jamnan sosal" aalah bahwa sap warga ngara mnapa jamnan sosal ssua ngan knuan prauran prunang-unangan an kmampuan ngara.
Aya (2)
Yang maksu ngan "kmuahan an prlakuan khusus" aalah pmbran playanan, jasa, aau pnyaan faslas an sarana m klancaran, kamanan, kshaan, an kslamaan.
Pasal 42
Cukup jlas
Pasal 43
Cukup jlas
Pasal 44
Cukup jlas
Pasal 45
Cukup jlas
Pasal 46
Yang maksu ngan "krwaklan wana" aalah pmbran ksmpaan an kuukan yang sama bag wana unuk mlaksanakan pranannya alam bang kskuf, yukaf, lgslaf, kparaan, an pmlhan umum mnuju kalan an ksaraan jnr.
Pasal 47
Cukup jlas
Pasal 48
Cukup jlas
Pasal 49
Aya (1)
Cukup jlas
Aya (2)
Yang maksu ngan "prlnungan khusus rhaap fungs rprouks" allah playanan kshaan yang brkaan ngan ha, haml, mlahrkan, an pmbran ksrnpaan unuk mnyusu anak.
Aya (3)
Cukup jlas
Pasal 50
Yang maksu ngan "mlakukan prbuaan hukum snr" aalah cakap mnuru hukum unuk mlakukan prbuaan hukum, an bag wana bragama Islam yang suah wasa, unuk mnkah wajbkan mnggunakan wal.
Pasal 51
Aya (1)
Cukup jlas
Aya (2)
Yang maksu ngan "anggung jawab yang sama" aalah suau kwajban yang bbankan kpaa kua orang ua alam hal pnkan, baya hup, kash sayang, sra pmbnaan masa pan yang bak bag anak.
Yang maksu ngan "Kpnngan rbak bag anak" aalah ssua ngan hak anak sbagamana rcanum alam Konvns Hak Anak yang lah rafkas ngan Kpuusan Prsn Nomor 36 Tahun 1990 nang Pngsahan Convnon on Th Rghs of Th Chl (Konvns nang Hak Anak).
Aya (3)
Cukup jlas
Pasal 52
Cukupjlas
Pasal 53
Aya (1)
Cukup jlas
Aya (2)
Yang maksu ngan "suau nama" aalah nama snr, an nama orang ua kanung, an aau nama kluarga, an aau nama marga.
Pasal 54
Plaksanaan hak anak yang caca fsk an aau mnal aas baya ngara uamakan bag kalangan yang ak mampu.
Pasal 55
Cukup jlas
Pasal 56
Cukup jlas
Pasal 57
Cukup jlas
Pasal 58
Cukup jlas
Pasal 59
Pasal n brkaan ngan prcraan orang ua anak, aau alam hal kmaan salah sorang ar orang uanya, aau alam hal kuasa asuh orang ua cabu, aau bla anak sksa aau ak lnung aau kakmampuan orang uanya.
Pasal 60
Aya (1)
Pnkan alam aya n mncakup pnkan aa krama an bu pkr.
Aya (2)
Cukup jlas
Pasal 61
Cukup jlas
Pasal 62
Cukup jlas
Pasal 63
Cukup jlas
Pasal 64
Cukup jlas
Pasal 65
Brbaga bnuk pnyalahgunaan narkoka, pskoropka, an za akf lannya mncakup kgaan prouks, praran, an pragangan sampa ngan pnggunaannya yang ak ssua ngan knuan prauran prunang-unangan.
Pasal 66
Cukup jlas
Pasal 67
Cukup jlas
Pasal 68
Cukup jlas
Pasal 69
Cukup jlas
Pasal 70
Cukup jlas
Pasal 71
Cukup jlas
Pasal 72
Cukup jlas
Pasal 73
Pmbaasan yang maksu alam Pasal n ak brlaku rhaap hak asas manusa yang ak apa kurang (non-rogabl rghs) ngan mmprhakan Pnjlasan Pasal 4 an Pasal 9.
Yang maksu ngan "kpnngan bangsa" aalah unuk kuuhan bangsa an bukan mrupakan kpnngan pnguasa.
Pasal 74
Knuan alam Pasal n mngaskan bahwa sapapun ak bnarkan mngambl kunungan sphak an aau rnnaangkan krugan phak lan alam mngarkan knuan alam Unang-unang n, shngga mngakbakan brkurangnya an aau hapusnya hak asas manusa yang jamn olh Unang-unang n.
Pasal 75
Cukup jlas
Pasal 76
Cukup jlas
Pasal 77
Cukup jlas
Pasal 78
Cukup jlas
Pasal 79
Cukup jlas
Pasal 80
Cukup jlas
Pasal 81
Cukup jlas
Pasal 82
Cukup jlas
Pasal 83
Aya (1)
Yang maksu ngan "rsmkan olh Prsn" aalah alam bnuk Kpuusan Prsn. Prsman olh Prsn kakan ngan kmanran Komnas HAM.
Usulan Komnas HAM yang maksu, harus mnampung sluruh aspras ar brbaga lapsan masyaraka ssua ngan syara-syara yang apkan, yang jumlahnya palng banyak 70 (ujuh puluh) orang.
Aya (2)
Cukup jlas
Aya (3)
Cukup jlas
Aya (4)
Cukup jlas
Pasal 84
Cukup jlas
Pasal 85
Aya (1)
Cukup jlas
Aya (2)
Huruf a
Cukup jlas
Huruf b
Cukup jlas
Huruf c
Cukup jlas
Huruf
Cukup jlas
Huruf
Kpuusan nang pmbrhnan lakukan ngan pmbrahuan rlbh ahulu kpaa yang brsangkuan an brkan hak unuk mmbla r alam Sang Parpurna yang aakan khusus unuk u.
Pasal 86
Cukup jlas
Pasal 87
Cukup jlas
Pasal 88
Cukup jlas
Pasal 89
Aya (1)
Cukup jlas
Aya (2)
Cukup jlas
Aya (3)
Huruf a
Cukup jlas
Huruf b
Yang maksu ngan "pnylkan an pmrksaan" alam rangka pmanauan aalah kgaan pncaran aa, nformas, an faka unuk mngahu aa aau aknya planggaran hak asas manusa.
Huruf c
Cukup jlas
Huruf
Cukup jlas
Huruf
Cukup jlas
Huruf f
Cukup jlas
Huruf g
Cukup jlas
Huruf h
Yang maksu ngan "planggaran hak asas manusa alam masalah publk" anara lan mngna pranahan, knagakrjaaa, an lngkungan hup.
Aya (4)
Huruf a
Cukup jlas
Huruf b
Yang maksu ngan "mas"' aalah pnylsaan prkara praa luar pngalan, aas asar kspakaan para phak.
Huruf c
Cukup jlas
Huruf
Cukup jlas
Huruf
Cukup jlas
Pasal 90
Aya (1)
Cukup jlas
Aya (2)
Cukup jlas
Aya (3)
Cukup jlas
Aya (4)
Yang maksu ngan "pngauan mlalu prwaklan" aalah pngauan yang lakukan olh prorangan aau klompok unuk brnak mwakl masyaraka rnu yang langgar hak asasnya an aau aas asar ksamaan kpnngan hukumnya.
Pasal 91
Aya (1)
Huruf a
Cukup jlas
Huruf b
Cukup jlas
Huruf c
Yang maksu ngan "ka buruk" aalah prbuaan yang maganung maksu an ujuan yang ak bak, msalaya pngaun yang sra aa palsu aau krangan ak bnar, an aau ujukan smaa-maa unuk mngakbakaa pncmaran nama bak prorangan, krsahan klompok, an aau masyaraka.
Yang maksu ngan "ak aa ksungguhan" aalah bahwa pngau bnar-bnar ak brmaksu mnylsakan sngkanya, msalnya pngau lah 3 (ga) kal panggl ak aang anpa alasan yang sah.
Huruf
Cukup jlas
Huruf
Cukup jlas
Aya (2)
Cukup jlas
Pasal 92
Cukup jlas
Pasal 93
Cukup jlas
Pasal 94
Cukup jlas
Pasal 95
Yang maksu ngan "'knuan prauran prunang-unangan" alam Pasal n aalah knuan Pasal 140 aya (1 ) an aya (2), Pasal 141 aya (1) Rglmn Inonsa yang prbaharu (RIB) aau Pasal 167 aya (1) Rglmn Luar Jawa an Maura.
Pasal 96
Aya (1)
Cukup jlas
Aya (2)
Cukup jlas
Aya (3)
Lmbar kpuusan asl aau salnan onk kpuusan mas srahkan an afarkan olh maor kpaa Panra Pngalan Ngr.
Aya (4)
Prmnaan rhaap kpuusan yang apa laksanakan (fa kskus) kpaa Pngalan Ngr lakukan mlalu Komnas HAM. Apabla phak yang brsangkuan ap ak mlaksanakan kpuusan yang lah nyaakan apa laksanakan olh pngalan, maka pngalan wajb mlaksanakan kpuusan rsbu.
Trhaap phak kga yang mrasa rugkan olh kpuusan n, maka phak kga rsbu mash mungknkan mngajukan gugaan mlalu pngalan.
Aya (5)
Cukup jlas
Pasal 97
Cukup jlas
Pasal 98
Cukup jlas
Pasal 99
Cukup jlas
Pasal 100
Cukup jlas
Pasal 101
Cukup jlas
Pasal 102
Cukup jlas
Pasal 103
Cukup jlas
Pasal 104
Aya (1)
Yang maksu ngan "planggaran hak asas manusa yang bra" aalah pmbunuhan massal (gnoc), pmbunuhan swnang-wnang aau luar puusan pngalan (arbrary/xra jucal kllng), pnyksaan, pnghlangan orang scara paksa, prbuakan, aau skrmnas yang lakukan sccara ssmas (sysmac srmnaon).
Aya (2)
Cukup jlas
Aya (3)
Yang maksu ngan "pngalan yang brwnang" mlpu mpa lngkungan pralan ssua ngan Unang-unang Nomor 14 Tahun 1970 nang Knuan-knuan Pokok Kkuasaan Khakman sbagamana lah ubah ngan Unang-unang Nomor 35 Tahun 1999.