Kanggo nulis pawarta eksposisi iku kudu mangerteni 5W 1H salah sawijine yaiku what kang ateges

KUNCI JAWABAN MATA PELAJARAN BAHASA JAWA SMA/MA/SMK/MAK KELAS XII Nama Guru : ______________________________________________________ NIP : ______________________________________________________ SMA/MA/SMK/MAK : ______________________________________________________ WULANGAN 1 SERAT WEDHATAMA PUPUH KINANTHI Ajang Gladhen 1 1. Ilangna ragune ati, waspada ing panyawang, iku dalan supaya kasil, kelongana sithik mbaka sithik, godhane hawa nepsu, gladhena supaya prigel. 2. Ati aja lena, maspadakake tembungmu, ing kono tamtu rinasa, dudu guneman pribadhi, mula tanggungjawaben. 3. Aja pakulinan tumindak ala/aib, ora ana asile, kajiret dening alangan, mula ngati-ati, urip iki akeh alangan, alangan kudu dipremati. 4. Umpamane wong mlaku, dalan gawat dilewati, yen kurang petungan, tamtu kajiret ri (duri), cilakane kesandhung watu, nemahi tatu. 5. Awas kuwi tegese, ngerti pangalange urip, sarta kekuwasan kang tunggal, kang nyawiji awan wengi, kang ngabulake kabeh gegayuhan, ing alam semesta. Ajang Gladhen 2 1. 3 (dedeg ngringin sungsang, baguse kaya Kamajaya tumurun, bungahe kaya ketiban ndaru). 2. a. Klambi koko diagem Bapak, Diagem klambi koko Bapak. b. Eskrim dituku Adhik, Dituku Adhik es krim. c. Sego goreng kuwi dakpangan, Aku mangan sego goreng kuwi. 3. a. Purwakanthi guru lumaksita b. Purwakanthi guru swara c. Purwakanthi guru swara d. Purwakanthi guru sastra 4. a. Metonimia b. Hiperbola c. Ironi 5. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe tuladha ukara bab pepindhan. Ajang Gladhen 3 Siswa didhawuhi nembangake salah siji pupuh Kinanthi sajrone Serat Wedhatama kanthi laras kang trep lan disiplin ing ngarep kelas. Ajang Gladhen 4 Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi nyerat tembang Kinanthi kanthi nggatekake paugeran lan watek tembang kasebut. Kegiyatan Siswa 1. Siswa didhawuhi gawe tembang Kinanthi tema kekancan kanthi ngetrepake paugeran nulis tembang. 2. Siswa didhawuhi gawe paragrap kang ngemot pepindhan lan purwakanthi. 3. Siswa didhawuhi gawe crita kang ngemot lelewaning basa. Pandadaran Padinan A. Pilihan Ganda 1. Wangsulan: D Serat Wedhatama awujud tembang sing ngemot piwulang lan digolongake dadi sawijine karya sastra Jawa moralistis-didaktis. 2 Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII GRD 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. GRD Wangsulan: B Pupuh Kinanthi sajroning Serat Wedhatama sumebar ing 18 pupuh. Wangsulan: E Serat Wedhatama uga ngemot surasa yaiku babagan falsafah panguripan, kayata tepa slira, nganut agama kanthi wicaksana, dumadi manungsa kang sejatine, lan wewatek ksatria. Wangsulan: D Tembang Kinanthi ing dhuwur mapan ana ing Serat Wedhatama Pupuh Kinanthi pada 5. Wangsulan: A Wose tembang Kinanthi ing dhuwur yaiku njaga pangucap lan kudu tanggung jawab marang apa wae sing kita omongake. Wangsulan: D Paugerane yaiku 6 gatra, guru lagu lan wilangane yaiku 8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i. Wangsulan: B Guru lagu yaiku dhong-dhinge swara ing saben gatra. Guru lagu tembang ing dhuwur yaiku u, i, a, i, a, i. Wangsulan: D Tembung Widhi yaiku dasanamane saka tembung Gusti. Wangsulan: D Wiwitan pupuh Kinanthi mapan ana ing pada 83 tumeka 100. Wangsulan: C Paramasastra nyinaoni babagan aksara, wanda, tembung, lan ukara. Paramasastra yaiku kawruh kang ngrembug babagan tata basa. Wangsulan: A Ana catur mungkur, ana bapang nyimpang klebu purwakanthi guru swara. Wangsulan: E Ukara gantenge anakku yahmene durung adus klebu bab lelewaning basa ironi. Wangsulan: B Pepindhan yaiku unen-unen kang ora ngemu surasa kang sejatine. Tegese pepindhan yaiku tetembungan kang ngemu surasa irib-iriban utawa paupaman. Wangsulan: D Ukara sanajan ora keris yen ora keras klebu bab purwakanthi yaiku guru sastra. Wangsulan: B Tembang ing dhuwur mapan sajroning Serat Wedhatama Pupuh Kinanthi pada patbelas gatra katelu. Wangsulan: C Sing ora klebu ukara pepindhan yaiku lungane lewat dalan biasane amarga ora ngemot unsur saumpama. Wangsulan: E Personikasi yaiku lelewaning basa kayata pindhahing janma menyang bendha. Wangsulan: E Lelewaning basa sarkasme yaiku basa kang surasane sindiran kang nylekit ing ati. Wangsulan: D Trep-trepane nulis tembang yaiku: 1. Gawe ilustrasi kang salaras tema. 2. Nulis klumpukan tembung kang ana ing ilustrasi kasebut. 3. Nulis paugerane tembang (guru gatra, guru lagu, lan guru wilangan). 4. Nyusun lan nata klumpukan tembung kang wis ditemtokake dadi tembang macapat kang manut paugeran. 5. Nyunting maneh tembang macapat kanthi teknik lanjutan lan kaendahane basa. Wangsulan: D Ukara saya suwe saya sumengka ora klebu purwakanthi guru swara, amarga pungkasaning tembung swarane ora podho. Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII 3 B. Uraian 1. Kreativitas siswa. Wulangan kang kakandhut sajrone Serat Wedhatama kadhudhut ing enem pathokan kanthi ringkes, yaiku: 1. Wong kang kepengin angresepi kawruh, kudu linambaran ngekang hawa nepsu, tawakal, lan pasrah marang kuwasaning Gusti. 2. Anugrah Gusti kudu ditebus kanthi ngresepi mutlak, didhasari saka kasucen batin, ngadohake dhiri saka watek angkara murka, dikantheni katekunan patang sembah, yaiku sembah raga, sembah cipta, sembah jiwa, lan sembah rasa. 3. Wigati nalika ngudi kawruh lair batin supaya panguripane manungsa ing bebrayan donya kang sepisan iki ora ngalami karusakan. 4. Nglakoni ajaran agama kanthi tuntunan para ahli ing bidange. 5. Kawruh kang bener ora amung saka wong tuwa utawa isih enom, ananging bisa saka wong kang hina sanadyan wis pikantuk rahmating Gusti mesthi bisa menehi kawruh. 6. Kanggo dheweke kang taat marang agama, kudu bisa buktikake sijine tembung kanthi laku utawa padhune kawruh kanthi amal. 2. 6 gatra, 8u 8i 8a 8i 8a 8i. 3. Kreativitas siswa. Tuladha: Purwakanthi kaperang dadi telung jinis, yaiku: a. Purwakanthi guru swara, yaiku purwakanthi kang padha swara ing pungkasaning tembung. Tuladha: Kudu jujur yen kepengen mujur. Thengak-thenguk nemu kethuk. b. Purwakanthi guru sastra, yaiku purwakanthi kang padha tulisan utawa aksarane ing saben wiwitan wanda utawa tetembungane. Tuladha: Ruruh, rereh, ririh, ing wewarihipun. Babat, bibit, bebet, bobot. c. Purwakanthi guru basa (lumaksita), yaiku purwakanthi kang padha tembunge, tegese tembung pungkasan ukara kang ngarep dadi tembung wiwitan ukara candhake. Tuladha: Witing klapa, klapa mudha saumpama. Bung-bung pait, bung pait kuwihe maha. 4. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe gancaran nganggo basa ngoko saka tembang ing dhuwur. 5. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe tuladha ukara ngganggo lelewaning basa kaya ing dhuwur. Pambecik 1. Wose yaiku babagan moral lan manembah marang Gusti. 2. Serat Wedhatama kapantha saka limang pupuh, yaiku Pangkur, Sinom, Pocung, Gambuh, Kinanthi. 3. Radya Pustaka, Museum Mangkunegaran, Museum Kraton Surakarta. 4. a. Metafora b. Hiperbola c. Ironi 5. Kreativitas siswa. Tuladha: Aku kepengin menehi pitutur marang anak lan putuku supaya padha sregep sinau, ngurmati bapak lan ibu, uga tansah nindakake ibadah supaya dadi generasi kang utama. 4 Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII GRD Pengayaan 1. Negesi tembung kang angel banjur digancarake tembung mbaka tembung. 2. Paramasastra nyinaoni babagan aksara, wanda, tembung, lan ukara. Paramasastra yaiku kawruh kang ngrembug babagan tata basa. Paramasastra asring digunakake nalika nulis geguritan lan tembang amarga menawa migunakake paramasastra bisa ngasilake tetembungan lan ukara kang endah. 3. Kreativitas siswa! Siswa didhawuhi nulis sawijine tembang Kinanthi lan ditemtokake surasane. 4. Bab pancasila daksinaoni, nyinaoni aku bab pancasila. 5. Trap-trapane nulis tembang yaiku: a) Gawe ilustrasi kang salaras tema. b) Nulis klumpukan tembung kang ana ing ilustrasi kasebut. c) Nulis paugerane tembang (guru gatra, guru lagu, lan guru wilangan). d) Nyusun lan nata klumpukan tembung kang wis ditemtokake dadi tembang macapat kang manut paugeran. e) Nyunting maneh tembang macapat kanthi teknik lanjutan lan kaendahane basa. WULANGAN 2 GEGURITAN Ajang Gladhen 1 1. Geguritan yaiku salah sawijine karya sastra Jawa kang diripta minangka wujud saka wedharan gagasan/rasa pangrasa panyerat. 2. Tembang macapat, tembang tengahan, tembang gedhe. 3. Gambaran pangindran bisa digunakake kanggo nemokake isine geguritan dening pamaca. Gambaran pangindran kaperang dadi papat, yaiku: 1) Pangindran pangrasa : samubarang kang ana gegayutane karo ati. Tuladha : Ati iki rasane keranta-ranta. 2) Pangindran pandeleng : samubarang kang ana gegayutane karo mripat. Tuladha : Mripate ngulati aku kanthi tajem. 3) Pangindran pangrungu : samubarang kang ana gegayutane karo kuping. Tuladha : Kupinge gedhene kaya godhong waru. 4) Pangindran pangambu : samubarang kang ana gegayutane karo irung. Tuladha : Ambune wangi-wangi kembang melati. 4. Tema, gambaran pangindraan, dhiksi, rima, purwakanthi, amanat. 5. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe tuladha dasanama cacahe telu. Tuladha : Angin (maruta, bajra, bayu) Ajang Gladhen 2 A. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi nggancarke geguritan ing dhuwur kanthi ngetrepake paugeran nggancarake geguritan. B. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe geguritan tema kekancan, banjur guru menehi pambiji bibar siswa macakake asil garapane ing ngarep kelas. GRD Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII 5 Kegiyatan Siswa Siswa didhawuhi maca geguritan kanthi ngetrepake paugerane maca geguritan. Pandadaran Padinan A. Pilihan Ganda 1. Wangsulan: C Karya sastra wujud saking rarasing ati kang diungkapake dening penyair ngagem basa kang endah diarani geguritan. Tegese geguritan yaiku salah sawijine karya sastra Jawa kang diripta minangka wujud saka wedharan gagasan/rasa pangrasa panyerat. 2. Wangsulan: B Nalika arep nembangake tembang paugerane kudu paham laras, titilaras, cengkok, gregel, lan luk. 3. Wangsulan: E Geguritan modhern sipate bebas lan mardika utawa susastra Jawa kang ora kaiket dening paugeran kaya dene geguritan tradhisional. 4. Wangsulan: A Subagyo I.N. ngarang geguritan kanthi sesirah Gelenging Tekad. 5. Wangsulan: D Basa rinengga digunakake sajroning geguritan amarga Basa rinengga yaiku basa sing dirangkai kanthi cara tembunge digabung karo tembung liya. Utawa basa-basa sing digawe luwih bregas, endah kanthi cara diowahi nganggo ukara liya kang luwih alus. 6. Wangsulan: C Dhiksi utawa pamilihan tembung ancase kanggo ngasilake geguritan kang trep lan endah. 7. Wangsulan: B Gambaran pangindraan sajroning geguritan yaiku panyawang, pangambu, pangrasa, lan parungon. 8. Wangsulan: C Tembung kang duwe teges entar utawa ora sabenere yaiku konotatif. 9. Wangsulan: A Dasanamane netra yaiku mata, aksa, aksi, eksi, soca, caksu. 10. Wangsulan: C Tema kang trep sajroning geguritan ing dhuwur yaiku katresnan. 11. Wangsulan: B Tembung ginurit sajroning geguritan ngandhut paramasastra seselan (gurit + -in-). 12. Wangsulan: A Ukara “Ngetung jangkah kanthi sumarah” ngandhut purwakanthi guru swara. 13. Wangsulan: B Rima yaiku unen-unen kanthi dibolan-baleni kang dadekake geguritan katon endah jalaran duweni wirama. 14. Wangsulan: E Pethilan geguritan ing dhuwur ngandhut latar wektu enjing saka tembung embun titikane yen wayah enjing. 15. Wangsalan: D Pepindhan yaiku unen-unen kang nyebutake samubarang kanthi dipindhakake. Lumrahe dhapuking ukara nganggo tembung kaya, lir, pindha, lsp. 16. Wangsulan: A Pedhotan kang trep kanggo maca geguritan ing dhuwur yaiku dalem/namung tiyang ingkang gampil gripil/tansah kagodha/kasenengan donya//. 17. Wangsulan: C Paugeran maca geguritan yaiku: • Mangerteni wos geguritan kang bakal diwaca. • Praupan lan obahe awak kang jumbuh karo wos geguritan. 6 Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII GRD • Nalika medhot sauntara diwenehi tandha (/) lan kanggo sigeg diwenehi tandha (//). • Pas anggone munggah mudhune swara. 18. Wangsulan: E Tema sajroning geguritan kang ginayut karo isine yaiku katresnan. 19. Wangsulan: C Latar wektu sajroning geguritan yaiku sonten katitik saka tembung Mega. 20. Wangsulan: C Tembung panggrahita tegese angen-angen utawa kepenginan. B. Uraian 1. Unsur ekstrinsik yaiku unsur saka njaba pengarang. Unsur ekstrinsik geguritan awujud kahanan subjektivitas babagan pangrasane panyerat lan sebab musababe panyerat nganggit sawijining geguritan. Unsur ekstrinsik nglimput perangan: a. Unsur piwulang Unsur piwulang nglimput babagan pendhidhikan, seni, ekonomi, politik, sosial budaya, adhat istiadhat, hukum, lan sapanunggale. Piwulang kang kaandhut duwe daya kawigaten saengga ngaruhi apik orane geguritan. b. Unsur sosial Unsur sosial gegayutan raket karo kahanan masyarakat nalika geguritan digawe. Tuladhane nalika geguritan kuwi digawe ing masa bencana gunung Merapi njeblug saengga geguritan kang digawe surasane ngemot kahanan masarakat sakupengane gunung Merapi. c. Unsur biogra Unsur biogra yaiku pawadane panyerat. Pawadane duweni pangaruh sajrone gawe geguritan, tuladhane nalika nulis geguritan pawadane panyerat saka kaluwarga mlarat, dadi yen dheweke nulis geguritan bakal ngresepi lan bisa agawe trenyuh pamaca. Bab kasebut jalaran kagawene pawadane panyerat saengga bisa menehi kesan tumrap geguritan. 2. Kreativitas siswa. Tuladha : Manungsa ora bakal bisa nglampahi panguripan iki tanpa pituduh Sang Mahakuwaos. 3. Kreativitas siswa. Tuladha : Prasasat tan kendhat (purwakanthi guru swara). 4. Kreativitas Siswa. Tuladha : Anggonku kulak warta adol prungu (parungon). 5. Kreativitas siswa. a. Siswa didhawuhi gawe tuladha ukara ngemot bab plutan b. Siswa didhawuhi gawe tuladha ukara ngemot bab wancahan c. Siswa didhawuhi gawe tuladha ukara ngemot bab dasanama d. Siswa didhawuhi gawe tuladha ukara ngemot bab rinengga Pambecik 1. Pocung, gambuh, pangkur, kinanthi, mijil, girisa, wirangrong, Kusumastuti, Pamularsih, Retnamulya. 2. Purwakanthi guru swara, yaiku purwakanthi kang padha swara ing pungkasaning tembung. Tuladha: Sapa jujur bakal makmur. Yen entek gampang golek. 3. Kreativitas siswa. Tuladha : supaya kita eling umur manungsa ora enek sing ngerti, kita ora bisa mesen kapan kita bakal katimbalang marang Gusti. GRD Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII 7 4. 5. Unsur intrinsik geguritan yaiku tema, gambaran pangindran, dhiksi, rima, purwakanthi, amanat. Paugeran-paugeran nembangake geguritan tradhisional kaya ing ngisor iki: 1. Nggatekake wirama sajrone tembang. 2. Paham laras, titilaras, cengkok, gregel, lan luk. 3. Pangucapane kudu cetha supaya pamireng bisa mahami isi tembang. 4. Bisa bedhakake purba andhegan ing tengah gatra, pungkasane gatra, lan pungkasane pada. Gatra kang cacahe 5-8 wanda dilagokake sanapas (ora prelu dipedhot). Gatra kang guru wilangane luwih saka 8 wanda, luwih becik mandheg lan napas ing patang wanda wiwitan banjur diterusake maneh. Pengayaan 1. Geguritan tradhisional: tembang macapat, tembang tengahan, tembang gedhe. Geguritan modhern: kreativitas siswa 2. Mandhala, dharana, maetala, buwana, basundara, basundari, pratyana. 3. Purwakanthi lumaksita utawa diarani purwakanthi basa yaiku purwakanthi kang tembunge ing ukara sadurunge dibaleni maneh ing ukara candhake. 4. Tembung plutan yaiku sudane swara ing wiwitane tembung utawa tembung siji kang diringkes cacahing wanda supaya luwih ringkes dene wancahan yaiku panyudane aksara ing wiwitan tembung. 5. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe tuladha geguritan tema emansipasi wanita nganggo basane dhewe. WULANGAN 3 BUSANA ADHAT JAWA Ajang Gladhen 1 Paragrap kapisan lan katelu : idhentikasi Paragrap kapindho : deskripsi bageyan Ajang Gladhen 2 1. a. Dina iki (katrangan wektu) aku (jejer) turu (wasesa) menyang dalemipun simbah (katrangan panggonan). b. Erfan (jejer) mulih (wasesa) kampus (lesan) nalika (panggandheng) tasih udan deres (katrangan wektu). 2. a. Personikasi b. Ironi c. Antithesis 3. Wong bodho lan pinter padha wae nemu cilaka. 4. a. Playune banter banget b. Eseme manis banget 5. Saben papan duwe pranatan dhewe-dhewe. Ajang Gladhen 3 A. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe ringkesan saka teks deskripsi ingkang sampun kacawisaken. B. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe teks deskripsi babagan keris, udheng, canela, lan sabuk. 8 Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII GRD Kegiyatan Siswa 1. Siswa didhawuhi maca teks deskripsi kanthi premati. 2. Beskap 3. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe ringkesan dumadi saparagrap adhedhasar wacan. Pandadaran Padinan A. Pilihan Ganda 1. Wangsulan: A Idhentikasi, yaiku Idhentikasi medharake babagan pangenalan objek, ciri, tandha, lan liyaliyane kang ana ing sajroning teks. 2. Wangsulan: D Teks deskripsi yaiku teks kang nggambarake sawijine objek, gagasan, papan, utawa prastawa kanthi rinci marang pamaca. 3. Wangsulan: C Ukara “Pakdhe mundhut duren ing Peken Mangurejo” klebu bap ukara lamba, amarga jejer lan wesesane siji. 4. Wangsulan: B Jejer ing ukara ing dhuwur kalungguhan ing tembung Aku. 5. Wangsulan: E Miturut wangunipun, rasukan busana Jawi kakung, ingkang baku wonten warni kalih inggih punika Atellah kaliyan Beskap, menggah sanesipun hanjumbuhaken kaliyan dasaring kulambi sakawit inggih punika Beskap saha Atellah. 6. Wangsulan: C Stagen punika ginanipun kagem nyingseti utawi ngencengaken tumempelipun sinjang wonten badan, supados sampun ngantos mlorot temahan udar. 7. Wangsulan: D Langenharjan punika satunggaling ageman ingkang kathah emperipun kaliyan busana “Barat” inggih punika Jas bikak kados texido. Tegesipun sakngandhapipun gulu tutupipun jas kawalik kaprenahaken mangiwa lan manengen. 8. Wangsulan: B Warninipun busana ing Karaton Surakarta kabentenaken antawisipun atellah kaliyan beskap. Tumrap Atellah warninipun namung wonten kalih, inggih menika cemeng lan pethak. 9. Wangsulan: D Tembung panggandheng ing ukara camboran susun sinebut subordinator. Tembung kang klebu subordinator antarane sabab, jalaran, sanajan, rikala, nalika, yen, menawa, murih, supaya, marang, awit, kanthi, mula, kaya, amarga, saupama, karo, kaliyan, manut, miturut. 10. Wangsulan: A Pethilan teks deskripsi ing dhuwur yaiku bageyan klasikasi isine yaiku panglompokan adhedhasar jinis. 11. Wangsulan: E Ukara ing dhuwur klebu lelewaning basa Metonimia. 12. Wangsulan: B Ukara ing dhuwur klebu lelewaning basa Hiperbola. 13. Wangsulan: D Isbat yaiku tetembungan sing ngemu surasa pepindhan utawa entar isi piwulang kapracayan, agama, budi pekerti, ngelmu kebatinan lan kasampurnane pati. 14. Wangsulan: B Ukara Swarane pancen kaya bledheg klebu lelewaning basa pertentangan Hiperbola. 15. Wangsulan: B Ukara ing dhuwur klebu pangginaan basa paribasan. GRD Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII 9 16. Wangsulan: C Cundhuk mentul yaiku perhiasan sing dienggo temanten putri ing dhuwur kondhe kang dipasang ing dhuwur ukel. 17. Wangsulan: C Urutan anggone arep nulis teks deskripsi yaiku nemtokake topik, gawe cengkorongan, ngrembakake cengkorongan, nyunting, lan maca teks deskripsi. 18. Wangsulan: E Gambar ing dhuwur yaiku gambar canela. 19. Wangsulan: B Bebed yaiku bebed utawa jarik sing dienggo wong lanang. Bebed artine manungsa kudu ubed, tlaten lan sregep le nyambut gawe golek pangan. 20. Wangsulan: D sing dienggo neng awak yaiku rasukan (klambi): jarik, sabuk, empek, timang bagian mburi yaiku keris, dene sing dienggo neng mustaka yaiku, udheng lan iket. B. 1. 2. 3. 4. 5. Uraian Atellah, beskap, sikep, langenharjan, beskap landhung, lan taqwa. Struktur teks deskripsi yaiku Idhentikasi, klarikasi, lan deskripsi bageyan. Kreativitas siswa. Tuladha wangsulan: Kanggo ngajeni kang duwe gawe, minangka tumindak nglestarikake kabudayan. a. Lia (jejer), masak (wasesa), jenang sum-sum (lesan), nalika (panggandheng), ibu (jejer), nembe gerah (wasesa). b. Ayu (jejer), sinau (wasesa), basa Jawa (lesan), ing kamar (katrangan panggonan), awit dina rebu (katrangan wektu). Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe tuladha ukara nganggo lelewaning basa: a. Ironi b. Personikasi c. Metonimia Pambecik 1. Ukara lamba yaiku ukara kang gagasane mung siji kang dumadi saka jejer lan wasesa. Tuladha : Ibu (jejer) mundhut (wasesa) beras (lesan) wonten ing peken (katrangan panggonan). 2. a. Anak niru wong tuwane. b. Wong kang seneng adu-adu. 3. Curiga yaiku keris, dene warangka yaiku sarunge keris. 4. Nggambarake sawijine objek, gagasan, papan, utawa prastawa kanthi rinci marang pamaca. 5. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe tuladha teks deskripsi bab udheng. Pengayaan 1. Beskap Solo, beskap landhung, beskap Yogya, beskap kulon. 2. Paugeran nanggepi teks deskripsi yaiku maca teks asli, nyathet gagasan utama, lan ngeprodhuksi. 3. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe teks deskripsi miturut gambar kang uwis dicawisake. 4. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe ringkesan saka teks deskripsi ing dhuwur. 5. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe tuladha ukara camboran sajajar lan camboran susun. 10 Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII GRD PANDADARAN TENGAH SEMESTER 1 A. Pilihan Ganda 1. Wangsulan: B Sajroning Serat Wedhatama ngandhut limang pupuh lan kasebar ing satus pada. 2. Wangsulan: C Tembang kinanthi ateges dikanthi-kanthi utawa diarahake lan dibimbing supaya dadi manungsa sejati kang tansah jaga bumi pertiwi. 3. Wangsulan: D Wos tembang Kinanthi ing dhuwur yaiku ilangna raguning ati lan waspadha anggone panyawang. 4. Wangsulan: A Tembang kang klebu tembang tengahan yaiku Girisa, Jurudemung, Balabak, Wirangrong. 5. Wangsulan: D Sing ora klebu piwulang Serat Wedhatama yaiku nglakoni ajaran agama kanthi tuntunane pamahamane dhewe. 6. Wangsulan: A Serat Wedhatama diripta dening KGPAA Mangkunegara IV. 7. Wangsulan: D Paugerane yaiku 6 gatra, guru lagu lan wilangane yaiku 8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i. 8. Wangsulan: B Tembang ing dhuwur mapan ana ing Serat Wedhatama Pupuh Kinanthi Pada Katelu. 9. Wangsulan: C Dasanama saka tembung irung yaiku grana, nasika, parsana. 10. Wangsulan: D Paramasastra nyinaoni babagan aksara, wanda, tembung, lan ukara. Paramasastra yaiku kawruh kang ngrembug babagan tata basa. 11. Wangsulan: D Paugeran-paugeran nembangake geguritan tradhisional kaya ing ngisor iki: 1. Nggatekake wirama sajrone tembang. 2. Paham laras, titilaras, cengkok, gregel, lan luk. 3. Pangucapane kudu cetha supaya pamireng bisa mahami isi tembang. 4. Bisa bedhakake purba andhegan ing tengah gatra, pungkasane gatra, lan pungkasane pada. Gatra kang cacahe 5-8 wanda dilagokake sanapas (ora prelu dipedhot). Gatra kang guru wilangane luwih saka 8 wanda, luwih becik mandheg lan napas ing patang wanda wiwitan banjur diterusake maneh. 12. Wangsulan: B Unsur intrinsik geguritan yaiku tema, gambaran pangindran, dhiksi, rima, purwakanthi, lan amanat. 13. Wangsulan: A Biyasane basa rinengga migunakake ater-ater, seselan, lan panambang. 14. Wangsulan: C Anggone medhot tetembungan sajrone geguritan nalika sigeg diwenehi tandha //. 15. Wangsulan: B Tema yaiku inti prakara ing geguritan. Tema geguritan maneka warna gumantung kreativitas lan daya pikire panyerat. 16. Wangsulan: B Paribasan kaya banyu karo lenga tegese wong kang ora bisa rukun. 17. Wangsulan: A Ukara “Ngetung jangkah kanthi sumarah” ngandhut purwakanthi guru swara. GRD Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII 11 18. Wangsulan: A Nggancarake geguritan ora bisa kanthi cara maca geguritan kanthi srawangan. 19. Wangsulan: D Ukara camboran susun yaiku antarane klausa siji lan sijine ana kang nguwasani lan uga ana kang dikuwasani. 20. Wangsulan: C Lelewaning basa antarane yaiku perbandhingan, pertentangan, pertautan, persamaan. 21. Wangsulan: A dasanamane netra yaiku mata, aksa, aksi, eksi, soca, caksu. 22. Wangsulan: A Unsur ekstrinsik yaiku unsur saka njaba pengarang. Unsur ekstrinsik geguritan awujud kahanan subjektivitas babagan pangrasane panyerat lan sebab musababe panyerat nganggit sawijining geguritan. 23. Wangsulan: C Pethilan geguritan ing dhuwur ngandhut rima amarga ana unen-unen kanthi dibolan-baleni. 24. Wangsulan: D Langenharjan punika satunggaling ageman ingkang kathah emperipun kaliyan busana “Barat” inggih punika Jas bikak kados texido. Tegesipun sakngandhapipun gulu tutupipun jas kawalik kaprenahaken mangiwa lan manengen. 25. Wangsulan: E Piranti kanggo nyingseti utawi ngencengaken tumempelipun sinjang wonten badan diarani stagen. 26. Wangsulan: C Rasukan hawit saking kedadosan wontenipun perjanjen Giyanti Ing warsa 1755 Masehi. 27. Wangsulan: B Lambang saka benik yaiku menawa manusia nek tumindak kudu dipikir, ojo grusa-grusu. Opo wae sing di tindake ojo nganti ngrugeke wong liya, iso jaga antarane kepentingan dewe lan kepentingan liyan. 28. Wangsalan: C Sanepa yaiku unen-unen bangsane pepindhan lan ajeg panganggone, ngemu surasa mbangetake, kedadeyan saka tembung watek kesambung tembung aran. 29. Wangsulan: B Busana Jawa kang mapan ing mustaka yaiku Udheng lan Iket. 30. Wangsulan: E Canela dijabarke saka canthelna jroning nala, utawa cekelan sing kuwat sajroning atimu. Canela padha karo selop utawa sandhal. Canela dienggo neng sikil supoyo ben awake dhewe nyembah lan batin mung ning sukunipun Gusti. B. Uraian 1. Kreativitas siswa. Umpamane wong mlaku, dalan gawat dilewati, yen kurang petungan, tamtu kajiret ri (duri), cilakane kesandhung watu, nemahi tatu. 2. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe geguritan temane yaiku Agama. 3. a. Kuping : Talingan, padingan, pangrenga, karna, karni, kenoh. b. Rembulan : candra, badra, sasi, basanta, kirana, wulan, lek, sitaresmi, sasadara, sitengsu, soma. c. Laut : ernawa, jalanidhi, jaladri, samodra, segara. 4. a. Becik lan ala bakal ketara ing tembe mburine. b. Kerukunan ndadekake kasantosan, congkrah ndadekake karusakan. 5. • Apa warnane? • Pira ukurane? 12 Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII GRD • • • Kepriye wujude? Kepriye kahanane? Kepriye rasa, suara, ambune objek iku? Pambecik 1. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe gancaran saka tembang Kinanthi ing dhuwur. 2. Mantenan, upacara kraton, upacara larung sesaji. 3. a. Metonimia b. Ironi c. Sinekdok 4. Jarik yaiku jarit sing dienggo kanggo nutupi awak tekan sikil. Jarik artine wae serik. Aja gampang iri karo wong liya, amarga lara ati mung arep nimbulke rasa nesu, grusa-grusu nganggepi kabeh masalah. 5. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe tuladha ukara lamba lan ukara camboran. Pengayaan 1. Beskap ana patang jinis, antarane beskap Solo, beskap landhung, beskap Yogya, lan beskap kulon. 2. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe teks deskripsi saka gambar ing dhuwur. 3. Blangkon, beskap, benik, sabuk, epek, timang, jarik, canela, curiga lan warangka. 4. Piwulang-piwulang saka Pupuh Kinanthi Serat Wedhatama yaiku: • Piwulang supaya tansah nganut kabecikan kang wis diwulangake minangka panjangka nggayuh kamulyan. • Nglandhepake pangrasa utawa lantiping ati supaya nyingkirake hawa nepsu murih dadi manungsa kang duweni budi pakarti kang luhur kanthi cara semedi saka gebyare donya saengga entuk katenangan ati lan jiwa. • Pangrasa mamang sajrone ati supaya mantep anggone jumangkah nindakake kabecikan. • Ngilangake iri drengki, ora gampang muntab, ora seneng ngganggu wong liya, lan ora ngunggulake hawa nepsu nanging amung meneng supaya anteng. • Supaya tansah waspada kanggo mangerteni pengalaman urip (mawas dhiri) lan tansah ngilangake. 5. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi mendhet amanat saka sajroning geguritan. WULANGAN 4 GAMELAN Ajang Gladhen 1 1. Teks eksposisi asipat nyata lan ilmiah utawa sinebut teks non ksi Pangerten saka teks eksposisi yaiku teks kang isine pangrembakan paragrap dene surasane kanthi ancas menehi katrangan kang cekak, akurat, lan padet. Tuladha seratan eksposisi yaiku resep masakan ing majalah utawa pituduh nganggo piranti. Teks eksposisi duwe ancas kanggo njlentrehake kanthi cetha ngenani informasi tartamtu marang pamaca saengga bisa mangerteni kawruh sacara rinci saka sawijine bab utawa prastawa. 2. Pranyatan Panyaruwe, Argumentasi, Panegasan Ulang. 3. Kang bedhakake teks eksposisi karo teks liyane yaiku: 1. Panjlentrehan migunakake basa baku lan dijlentrehake sacara lugas. 2. Asipat netral lan ora mehak. GRD Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII 13 4. 5. 3. Jlentrehake informasi ngenani sawijine bab utawa prastawa. 4. Gaya informasi asipat pangajak. 5. Mangsuli pitakonan 5W+1H. Teks ekposisi analisis yaiku teks kang surasane proses misahake sawijine prekara saka gagasan utama dumadi sub bagean, banjur dirembakake kanthi urut. Dene Teks eksposisi ilustrasi yaiku teks kang migunakake panggambaran sederhana utawa wujud konkret saka sawijine idhe. Ilustrasikake sawijine bab kang duweni sipat padha. Sajarah Gamelan. Ajang Gladhen 2 Paragrap Pokok Wos Wacan Kasiji Musik gamelan Jawa nadane alus lan alon Kaloro Laras-laras sajrone gamelan Katelu Kelompokane piranti gamelan Kapapat Paugeran lan fungsine gamelan Ajang Gladhen 3 Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe teks eksposisi minimal rong paragrap adhedhasar cengkorongan. Kegiyatan Siswa A. Siswa didhawuhi maca teks eksposisi. B. Siswa didhawuhi gawe tuladha teks eksposisi kanthi gatekake paugeran nulis teks eksposisi, banjur Guru menehi pambiji bibar siswa macakake kasil garapane ing ngarep kelas. Pandadaran Padinan A. Pilihan Ganda 1. Wangsulan: C Teks eksposisi denisi yaiku teks kang surasane ngenani pangerten saka sawijine objek. 2. Wangsulan: B Ricikan utawa instrumen gamelan gendhing balungan yaiku : Saron, Demung, Saron barung, Saron panerus, Slenthem, Bonang panembung. 3. Wangsulan: E Penyanyi kang lanang diarani wiraswara dene penyanyi kang wadon jenenge waranggana. 4. Wangsulan: D Argumentasi yaiku struktur teks ekposisi kang ngemot bukti-bukti relevan kang dhukung tesis. Argumentasi ngandhut fakta kang gegayutan karo pokok bahasan kayata tanggal, latar, narasumber, lan panggunaan angka-angka kang sipate konkrit. 5. Wangsulan: C Teks eksposisi pawarta yaiku teks kang menehi informasi saka sawijine prastawa. Teks iki asring ditemokake sajrone pawarta utawa medhia cetak. 6. Wangsulan: A Ing buku kang irah-irahane Music of Java, Jaap Kunst nerangake yen gamelan iku kaya komparasi saka cahya rembulan lan iline banyu, misterius kaya cahya rembulan lan obah utawa dinamis kaya milining banyu. 7. Wangsulan: D Ricikan utawa instrumen struktural, yaiku ricikan-ricikan kang agawe raketing dolanan kanthi minangka struktur dhedhasar (nemtokake) wujud gendhing. 14 Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII GRD 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Wangsulan: C Teks eksposisi asipat nyata lan ilmiah utawa sinebut teks non ksi. Pangerten saka teks eksposisi yaiku teks kang isine pangrembakan paragrap dene surasane kanthi ancas menehi katrangan kang cekak, akurat, lan padet. Wangsulan: B Kendhang ing musik gamelan fungsine kanggo mimpin lan ngarahake musik. Wangsulan: C Laras slendro wilahe ana 12 cacahe. Wangsulan: A Cara nabuh bonang kuwi ana akeh pola tabuhane, yaiku pola tabuhan gembyang, mipil, imbal, sekaran, klenangan, lan liya-liyane. Wangsulan: B Tembung kriya yaiku tembung kang mratelakake solah bawa utawa tandang gawe. Tembung kriya uga bisa ngemu teges lumakuning kahanan. Wangsulan: D Sing klebu instrumen gendhing garapan yaiku rebab, kendang, gender barung, gender penerus, bonang, bonang panerus, siter, suling, gambang, sindhen, geron. Wangsulan: D Tembung akeh klebu sajroning bab tembung wilangan amarga tembung akeh mretelake cacah. Wangsulan: E Wos paragrap ing dhuwur yaiku Indonesia negara kang sugih. Wangsulan: A Pargrap kapisan sajroning teks ing dhuwur klebu jinis paragrap deduktif, amarga gagasan utamane mapan ing ukara kapisan. Wangsulan: C Ukara Wahyu nandur kacang ing ngarep omah klebu silsilahing ukara tanduk. Wangsulan: E Trep-trepane nulis teks eksposisi yaiku: Nemtokake ancas Nemtokake topik Ngumpulake bahan Gawe cengkorongan Nulis teks Wangsulan: A Ukara pangajak yaiku ukara kang isine pakon supaya bareng-bareng nindakake pagaweyan karo kang ngajak. Wangsulan: B Siter cara mainake kanthi dipethik migunakake jempol kiwa lan tengen. Siter digawe saka dawai kang dijembrengake ing sisih dhuwur lan ngisor ing kothak kayu minangka resonator swarane. Siter biyasane duweni 11 utawa 12 dawai kang duweni oktaf nada paling dhuwur tinimbang piranti gamelan liyane. B. Uraian 1. a. Pranyatan panyaruwe (tesis) Perangan iki uga sinebut perangan pambuka. Perangan teks kang surasane panyaruwe penganggit. b. Argumentasi Argumentasi yaiku struktur teks ekposisi kang ngemot bukti-bukti relevan kang dhukung tesis. Argumentasi ngandhut fakta kang gegayutan karo pokok bahasan kayata tanggal, latar, narasumber, lan panggunaan angka-angka kang sipate konkrit. GRD Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII 15 c. 2. 3. 4. 5. Panegasan ulang Panegasan ulang ngemot dhudhutan utawa kasimpulan kang nglimput pambuka, tesis tumeka argumentasi kang diwedharake pangripta. Wedharan kasebut kanthi migunakake basa kang linuwih ringkes. Paragrap deduktif. Kreativitas siswa. Tuladha : Gamelan lumrahe kanggo ngiringi jogedan, utawa kagunan pertunjukkan kayata wayang kulit lan kethoprak. Gamelan uga lumrahe kanggo ngiringi swara penyanyi Jawa. a. Kandha b. Pangajak c. Tanduk Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe teks eksposisi andhedhasar gambar. Pambecik 1. Kecer 2. a. Jlentrehake informasi ngenani sawijine bab utawa prastawa. b. Gaya informasi asipat pangajak. c. Panjlentrehan migunakake basa baku lan dijlentrehake sacara lugas. d. Asipat netral lan ora mehak. e. Mangsuli pitakonan 5W+1H. 3. Slenthem yaiku piranti kang ditabuh kanthi migunakake siji panabuh. Pigunane padha karo saron nanging kanthi werna swara kang bedha lan nada 1 oktaf luwih endhek tinimbang demung. Slenthem uga sinebut minangka gender gedhe. Dene kenong yaiku dimainake kanthi cara ditabuh. Kenong pigunane minangka penentu wates-wates gatra sarta negesake wirama. Kenong uga klebu piranti gamelan kang kagawe saka logam kang luwih gedhe tinimbang bonang. Piranti iki ditabuh kanthi migunakake piranti panabuh kayu kang digubetake kain ing pucuke. Kenong dipapanake ngubengi pemaine, yaiku ing sisih tengen, kiwa, lan ngarep pemaine. 4. a. Tanduk b. Kandha 5. a. Nemtokake ancas panulisan b. Nemtokake topik c. Nglumpukake bahan d. Gawe cengkorongan teks e. Nulis teks f. Menehi dudutan g. Nyunting teks Pengayaan 1. Paragrap eksposisi surasane babagan siter. 2. Benerake tetembungan kang luput, benerake ukara-ukara lan basa kang kurang trep digunakake, benerake panulisan kang luput, lan sapiturute supaya teks kang kagawe mau dadi luwih apik lan cetha menawa diwaca. 3. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe tuladha ukara kang ngemot silsilahe tembung sesulih purusa, darbe, pitakon, lan panuduh. 4. a. Ditabuh b. Digesek c. Disebul 5. Kendhang, suling, siter, rebab, bonang barung, bonang panerus, saron, demung, peking, kenong, kethuk, kempyang, gender, slenthem, gambang, kempul, gong suwukan, gong ageng. 16 Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII GRD WULANGAN 5 AKSARA JAWA Ajang Gladhen 1 Ajang Gladhen 2 Kegiyatan Siswa 1. 2. GRD Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII 17 Pandadaran Padinan A. Pilihan Ganda 1. Wangsulan: B Nulis tembung, ukara, lan paragrap aksara Jawa kanthi ngetrapake aksara swara, kudu mangerteni luwih dhisik paugeran panulisane. Gatekna paugeran aksara swara ngisor iki! • Aksara swara ora bisa didadekake dadi aksara pasangan. • Menawa aksara swara ditemokake sigegan (konsonan) ing pungkasane wanda sakdurunge, sigegan kuwi kudu dipateni nganggo pangkon. 2. 3. • Aksara swara bisa diwenehi sandhangan wignyan (.... ), layar (.. .), lan cecak (...) Wangsulan: C Nalika nggunakake aksara Jawa, uga kudu nggatekake bab paugerane nulis angka. Paugerane nulis angka iku nggunakake tandha pada pangkat ( .... ). Wangsulan: Ukara soal ing dhuwur wacane sasi.....kita mengeti dina pahlawan. Dadi jawabane yaiku November ( 4. ) Wangsulan: A . Aksara swara cacahe ana 5 yaiku : 5. Wangsulan: B Ukara 6. Wacane yaiku Perang Badar. Wangsulan: D Ukara 7. 8. wacane Indonesia mapan ing ..... Jawaban kang trep yaiku Asia ( ) Wangsulan: C Aksara ra ( ) menawa oleh sandhangan pepet dadine yaiku Pa cerek ( Wangsulan: B ) Panulisane aksara Jawa diwiwiti saka kiwa ( ) lan ora ana pedhotan saben tembung. Wangsulan: E Aksara Jawa menawa dadi pasangan tetep … 10. Wangsulan: A 9. Pada Lungsi sajroning aksara latin yaiku titik (.). Menawa ing aksara Jawa yaiku ( 11. Wangsulan: B ) Tegese njanur gunung yaiku saka tembung aren tegese yaiku kadingaren ( ) 12. Wangsulan: C Aksara rekan cacahe ana lima yaiku . 13. Wangsulan: D Ukara ing soal wacane yaiku Simbah....jenang ing griya. Tembung kang trep kanggo ngisi ceceg-ceceg yaiku dhahar. 14. Wangsulan: C Tegese wangsalan Jenang gula yaiku glali. 15. Wangsulan: A Ukara ing soal wacane unen-unen kaya cangkriman nanging dibatang dhewe yaiku Wangsalan ( ) 16. Wangsulan: B Negara Turki yaiku salah sijining Negara kang tlatah ana ing Eropah. 18 Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII GRD 17. Wangsulan: D Wacane saka ukara yaiku Kyai Marzuki Arif. 18. Wangsulan: D Wacane ukara soal yaiku sekar arum, sampun dangu mboten kepanggih. Tegese wangsalan yaiku dangu. 19. Wangsulan: E Aksara angka saka angka 7441 yaiku ( ) 20. Wangsulan: C Ukara ing soal wacane manungsa kudu ngadhohi sipat .... tembung kang trep yaiku angkara murka ( ) B. Uraian 1. Kreativitas siswa. Tuladha: 1. Panulisane aksara Jawa diwiwiti saka kiwa lan ora ana pedhotan saben tembung. 2. Nalika nulis aksara Jawa kanthi tangan, becike katulis miring supaya tulisane rapi lan apik. 3. Nalika nggunakake aksara Jawa, uga kudu nggatekake bab paugerane nulis angka. Paugerane nulis angka iku nggunakake tandha pada pangkat ( .... ). 2. 3. 4. 5. Bentuke aksara Jawa anyar iki wis bedha karo aksara Majapaitan. Prabedan utama iku anane tambahan ing aksara Jawa anyar. a. Ibu mundhut uwes ing peken. b. Azzam bal-balan ing sawah. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe tuladha ukara nganggo aksara Jawa cacahe telung ukara. Pambecik 1. Nalika nulis aksara mati ing tengah kudu nggunakake pasangan, ora kena nggunakake pangkon. 2. Upacara tingkeban yaiku sawijine tradhisi masarakat Jawa, upacara tingkeban uga diarani mitoni kang dumadi saka tembung pitu. Tingkeban ditindakake nalika umure wong ngandhut pitung sasi lan ing ngandhutan kapisan. 3. Panulisane na ( ) upama kapasangake karo pasangan aksara ja ( ) lan ca ( ) panulisane dadi aksara nya ( ). Paugeran kasebut bisa koktindakake pasangan ca lan ja iku satembung karo aksara na yen ora satembung, panulisane tetep biyasa. 4. a. Mawa b. Gudheg c. Degan 5. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe tuladha paragrap temane Hari Pendhidhikan. GRD Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII 19 Pengayaan 1. , , , , 2. 3. a. c. b. d. 4. Wohing tanjung, becik junjung bapa biyung. 5. a. b. PANDADARAN PUNGKASAN SEMESTER 1 A. Pilihan Ganda 1. Wangsulan: B Tembang-tembang Serat Wedhatama kasebar ing satus pupuh. Tembang sajrone serat kasebut dipara dumadi lima pupuh. 2. Wangsulan: D Serat Wedhatama kaanggit dening KGPAA Mangkunegara IV. 3. Wangsulan: B Girisa, Jurudemung, Balabak, Wirangrong klebu sajroning geguritan tradhisional tembang tengahan. 4. Wangsulan: C Ukara jamaning sajroning ukara klebu paramasastra rinengga yaiku panambang. 5. Wangsulan: A Unen-unen kanthi dibolan-baleni kang dadekake geguritan katon endah jalaran duweni wirama yaiku Rima. 6. Wangsulan: E Ukara ing dhuwur klebu sajroning purwakanthi guru lumaksita (basa), amarga tembunge ing ukara sadurunge dibaleni maneh ing ukara candhake. 7. Wangsulan: B Gambaran pangindraan sajroning geguritan yaiku panyawang, pangambu, pangrasa, lan parungon. 8. Wangsulan: A Wos tembang Kinanthi ing dhuwur yaiku Aja kulina tumindak ala. 9. Wangsulan: C Tembung marma tegese mulane. 10. Wangsulan: E Tembang kinanthi ateges dikanthi-kanthi utawa diarahake lan dibimbing supaya dadi manungsa sejati kang tansah jaga bumi pertiwi. 11. Wangsulan: D Amanat ora klebu sajroning unsur ekstrinsik, ananging klebu unsur intrinsik geguritan. 20 Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII GRD 12. Wangsulan: D Wancahan yaiku panyudane aksara ing wiwitan tembung. Tembung Pak sudane tembung saka Bapak. 13. Wangsulan: B Paragrap ineratif yaiku ukara bakune sumebar utawa mapan ing saben ukara. Tegese paragrap kuwi kanthi akeh ukara baku. 14. Wangsulan: B Struktur teks deskripsi yaiku Idhentikasi, Klarikasi, lan Deskripsi Bageyan. 15. Wangsulan: D Aksara swara cacahe ana lima yaiku ( ) 16. Wangsulan: E Canela padha karo selop utawa sandhal kang dienggo neng sikil. 17. Wangsulan: D Sabuk dienggo melingkar neng awak utawa tepate neng bangkekan. 18. Wangsulan: B Ukara ing soal wacane Basa Jawa enggal. 19. Wangsulan: D Titikan teks eksposisi kang bedhakake karo teks-teks liyan yaiku: a. Panjlentrehan migunakake basa baku lan dijlentrehake kanthi lugas b. Asipat netral lan ora mehak c. Jlentrehake informasi ngenani sawijine bab utawa prastawa d. Gaya informasi asipat pangajak e. Mangsuli pitakonan 5W+1H 20. Wangsulan: C Aksara Jawane saka iwak peyek sega jagung yaiku 21. Wangsulan: C Gamelan balungan yaiku ricikan-ricikan kang lagu dolanane iku cedhak banget karo rangka gendhing (balungan gendhing). Ricikan utawa instrumen gamelan ing golongan iki, yaiku: Saron, Demung, Saron barung, Saron panerus, Slenthem, Bonang panembung. 22. Wangsulan: D Musik gamelan duwe sajarah kang tuwa saumuran karo kasebare budaya Hindhu lan Buddha ing Nusantara. Mligine nalika kawangune krajan-krajan gedhe kaya krajan Majapahit. 23. Wangsulan: C Panulisan aksara l nalika oleh sandhangan …. dadine . 24. Wangsulan: A Aksara Jawa saka ukara Astana Unoloyo yaiku 25. Wangsulan: D Tembung aran yaiku tembung kang nuduhake jeneng utawa aran sawijining barang lan apa bae kang dianggep barang. 26. Wangsulan: C Paugeran nulis teks deskripsi yaiku: 1. Maca teks 2. Nemtokake topik 3. Gawe cengkorongan 4. Ngremabake cengkorongan 5. Nyunting GRD Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII 21 27. Wangsulan: C Ukara aksara Jawa ing soal ngemot sengkalan yaiku Sirna Ilang Kertaning Bumi. Nuduhake taun 1400 Saka. 28. Wangsulan: A Dadi ciptaan Sing Mahakuasa, arepa manungsa ngrasuk utawa nganut salah siji dhalan utawa agama tetep karo kelingan nyembah Tuhan Yang Maha Esa. 29. Wangsulan: B Tegese wangsalan Kendhil Jawa, enggal ditandhangi yaiku dandang. 30. Wangsulan: C Kenong dimainake kanthi cara ditabuh. Kenong pigunane minangka penentu wates-wates gatra sarta negesake wirama. Kenong uga klebu piranti gamelan kang kagawe saka logam kang luwih gedhe tinimbang Bonang. B. Uraian 1. Kreativitas siswa. Tuladha : Ilangna ragune ati, waspada ing panyawang, iku dalan supaya kasil, kelongana sithik mbaka sithik, godhane hawa nepsu, gladhena supaya prigel. 2. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi jupuk amanat sajroning geguritan ing dhuwur. 3. Rasukan kapantha dadi enem jinis, yaiku: a. Atellah b. Beskap c. Sikep d. Langenharjan e. Beskap landhung f. Taqwa 4. Kang bedhakake teks eksposisi karo teks liyane yaiku: a. Panjlentrehan migunakake basa baku lan dijlentrehake kanthi lugas b. Asipat netral lan ora mehak c. Jlentrehake informasi ngenani sawijine bab utawa prastawa d. Gaya informasi asipat pangajak e. Mangsuli pitakonan 5W+1H 5. Pambecik 1. Piwulang-piwulang sing kawedharake sajrone Pupuh Kinanthi yaiku: a. Piwulang supaya tansah nganut kabecikan kang wis diwulangake minangka panjangka nggayuh kamulyan. b. Nglandhepake pangrasa utawa lantiping ati supaya nyingkirake hawa nepsu murih dadi manungsa kang duweni budi pakarti kang luhur kanthi cara semedi saka gebyare donya saengga entuk katenangan ati lan jiwa. c. Pangrasa mamang sajrone ati supaya mantep anggone jumangkah nindakake kabecikan. d. Ngilangake iri dengki, ora gampang muntab, ora seneng ngganggu wong liya, lan ora ngunggulake hawa nepsu nanging amung meneng supaya anteng. 22 Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII GRD e. 2. 3. 4. Supaya tansah waspada kanggo mangerteni pengalaman urip (mawas dhiri) lan tansah ngilangake. Maca geguritan kanthi premati, menawa prelu dibolan-baleni. Golek teges tetembungan kang angel supaya gampang anggone mangerteni wos geguritan. Prelu digatekake menawa saben teks duweni amanat kang disampekake marang pamaca. Tambahana tembung saengga dadi gancaran kang trep. Kondhe, kebaya, jarik, canela, slendhang. Rebab, Kendang, Gender barung, Gender penerus, Bonang, Bonang panerus, Siter, Suling, Gambang, Sindhen, Geron. 5. Pengayaan 1. a. Purwakanthi guru swara b. Purwakanthi guru sastra c. Purwakanthi guru basa d. Purwakanthi guru basa 2. Kreativitas siswa. Siswa didhawuhi gawe tuladha teks deskripsi kanthi babagan Candhi Prambanan. 3. Kreativitas siswa. Tuladha wangsulan : amarga gamelan klebu budaya Jawa kang ora kabeh diduweni negara liya. 4. a. Ukara kandha b. Ukara tanggap c. Ukara pangajak 5. GRD Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII 23 WULANGAN 6 SERAT TRIPAMA PUPUH DHANDHANGGULA Ajang Gladhen 1 1. Sri Susuhunan Mangkunegara IV. 2. Guru wilangan, tegese cacahing wanda (suku kata) saben sagatra. 3. Guru gatra 10 gatra, Guru lagu lan wilangan : 10i, 10a, 8e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i,7a. 4. Tembang macapat iki nduweni teges asmara minangka sumbering katresnan. Nggambarake wektu nom-noman kang wis mangerteni rasa tresna marang nom-noman liya. Yen wis sinengkuyung dening kulawarga, banjur nindakake tunangan tinalenan ing paningset. Watake seneng ananging sedhih jalaran menawa nom-noman iku nembe nandhang katresnan atine tansah was-was, seneng, Ian kuwatir. 5. Miturut Serat Mardawalagu, kang kaanggit dening Ranggawarsita, tembung macapat iki minangka tembung cekake saka “maca-pat-lagu”. Ajang Gladhen 2 1. Laras pelog lan slendro. 2. Wirama ing tembang macapat nggadhahi sipat mardika, ora ajeg. Tegese panembang bebas utawa mardika nembangake trep karo rasa kaendahan, andhegan, andhah, anung, trep karo titi laras, pedhotan, lan sapiturute. 3. Cengkok iku kang bakal nyiptakake tembang kang luwih endah lan narik kawigaten, saengga cengkok iku sanggit “kreativitas” utawa improvisasi, lan cengkok iku bakal nggawe beda wujuding kreativitas seni tembang. 4. Luk nyeklek, yaiku luk kang munggah Ian mudhun utawa sawalike kanthi mloncat ora urut. 5. Gatra kang cacahe 5-8 wanda dilagokake sanapas (ora perlu dipedhot). Gatra kang guru wilangane luwih saka 8 wanda, luwih apik mandheg lan napas ing patang wanda wiwitan, banjur diterusake maneh. Ajang Gladhen 3 A. Wangsulan 1. Diringkes 2. Netepi 3. Becik, apik 4. Kaya, teges 5. Samubarang, sakabehe 6. Temene 7. Cetha, jelas 8. Butha, raseksa 9. Duwe 10. Arep, badhe B. Tindakna miturut dhawuhe! Jarwane: Ana maneh conto sing prayoga (becik) yaiku satriya agung ing negara Ngalengka sing asmane Kumbakarna. Sanadyan wujude butha, parandene kepengin nggayuh kautaman. Nalika wiwit prang Ngalengka dheweke nduwe atur marang ingkang raka supaya Ngalengka tetep slamet (raharja). Dasamuka ora nggugu guneme Kumbakarna, jalaran mung mungsuh bala kethek. Piwulang: Manungsa kuwi kudu tansah bela dhateng negara lan tansah ngelingake dumateng sapa wae sing gawe angkara murka. 24 Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII GRD Ajang Gladhen 4 1. Kumbakarna dikongkon maju prang Dening kakangmase Dasamuka, dheweke ora selak Nglungguhi minangka jejering satriya Ing njero atine dheweke sejatine ora gelem maju perang Nanging ing pikirane tuwuh niyat mbela negara Ngelingi para leluhure Kang wus bisa mukti wibawa ana negara Ngalengka Kamangka saiki arep dirusak diidak-idak dening bala kethek prajurite Ramawijaya Kumbakarna nglabuhi nganti direwangi tumekaning pati ing satengahing paprangan. 2. Dudutane tembang Dhandhanggula: Raden Kumbakarna didhawuhi maju prang dening Prabu Dasamuka raja ing Ngalengka, Kumbakarna ora selak, Kumbakarna maju prang minangka satriya kang bandha wani, sanajan ing njero atine ora setuju karo karepe kakangmase, nanging Kumbakarna niyate mung mbela negara Ngalengka, negara tinggalane para leluhure, negara sing menehi kawibawan lan kamukten, kamangka saiki negara Ngalengka diidak-idak para rerusuh prajurite Ramawijaya, Kumbakarna maju ing palagan direwangi nganti tumekaning pati ing palagan minangka satriya Ngalengka. Ajang Gladhen 5 Kreativitas Siswa Siswa didhawuhi gawe tembang Dhandhanggula kanthi ngetrepake paugeran lan nindakake kanthi cara kaya ing tuladha. Ajang Gladhen 6 Kreativitas Siswa Siswa didhawuhi nembangake tembang Dhandhanggula kanthi ngetrepake titi laras lan not nada sing pas. Kegiyatan Siswa Kreativitas Siswa Siswa didhawuhi gawe kelompok sing anggotane 5 siswa. Banjur siswa gawe jarwane tembang nganggo basa ngoko. Bibar kuwi saben kelompok nembangake tembang Dhandhanggula ing ngarep kelas. Pandadaran Padinan A. Pilihan Ganda 1. Wangsulan: A Serat Mardawalagu kaanggit dening Ranggawarsita. 2. Wangsulan: C Guru lagu yaiku tibaning swara ing pungkasan gatra 3. Wangsulan: E Tembang Dhandhanggula iku watake, kayata seneng, grapyak, asih, lan tresna. 4. Wangsulan: D Guru gatra sajrone tembang Durma yaiku 7 gatra. 5. Wangsulan: C Tembang macapat Kinanthi mujudake tataran sabanjure mungkasi donyane nom-noman. Nggambarake wong kang lagi mbangun bale wisma utawa omah bebrayan. Kekanthen asta mungguh dhamparing temanten, nindakake ijab qabul. Watake seneng Ian asih amarga wong kang nembe bae omah-omah atine seneng banget, tansah asah, asih, asuh, Ian gumolong. GRD Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII 25 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Wangsulan: A Tembang macapat Pocung minangka pungkasaning macapat, raga pinocong bali menyang alam kubur. Kang asale saka bumi, bali menyang bumi, kang asale saka geni bali marang agni, kang asale saka angin bali marang samirana, dene kang asale saka banyu bali marang warih. Wangsulan: B Dhandhanggula iku tembang macapat kang isine pangarepan utawa pangajap kang becik. Wangsulan: D Wirama ing tembang macapat nggadhahi sipat mardika, ora ajeg. Tegese panembang bebas utawa mardika nembangake trep karo rasa kaendahan, andhegan, andhah, anung, trep karo titi laras, pedhotan, lan sapiturute. Wangsulan: C Tembang ing dhuwur mapan ing Serat Tripama pada kapapat. Wangsulan: A Paraga wayang ing tembang Dhandhanggula yaiku Kumbakarna. Wangsulan: E Tembung jurit tegese prang utawa paperangan. Wangsulan: D Luk tangi, tegese luk saka titi laras cendhak marang nada kang luwih dhuwur, yaiku 146. Wangsulan: B Gregel ing tembang macapat maksimal papat gelombang. Wangsulan: D Cengkok iku bakal nggawe beda wujuding kreativitas seni tembang. Wangsulan: A Guru lagu tembang Dhandhanggula yaiku i, a, e, u, i, a, u, a, i, a. Wangsulan: B Serat Tripama dumadi saka telung wanda, yaiku Tri – pa – ma. Tegese yaiku Tri (telu), Pa (patuladhan), lan Ma (utama). Wangsulan: E Patih Suwanda yaiku arane saka paraga Bambang Sumantri. Wangsulan: A Tembung yogyane saka tembung yogyanira tegese becike. Wangsulan: C Nanggepi teks berarti medharake panyaruwe tumrap karya awujud teks. Wangsulan: A Padhang yaiku andhegan wantah jalaran durung rampung wose. B. Uraian 1. Laya utawa wirama ing tembang macapat nggadhahi sipat mardika, ora ajeg. Tegese panembang bebas utawa mardika nembangake trep karo rasa kaendahan, andhegan, andhah, anung, trep karo titi laras, pedhotan, lan sapiturute. 2. Serat Tripama dumadi saka telung wanda, yaiku Tri – pa – ma. Tegese yaiku Tri (telu), Pa (patuladhan), lan Ma (utama). 3. Bambang Sumantri, Kumbakarna, Adipati Karna. 4. Ana maneh sing kena digawe patuladhan yaiku R. Suryaputra ratu ing negara Ngawangga. Karo Pandhawa isih sadulur seje bapa tunggal ibu. R. Suryaputra suwita marang Prabu Kurupati ing negara Ngastina. Didadekake manggalaning (Senopati) prajurit Ngastina nalika ing perang Bratayuda. 5. a. Tuladhan b. Sedulure c. Senopati 26 Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII GRD Pambecik 1. Guru lagu/dhong-dhing, tegese tibaning swara vokal ana ing pungkasaning gatra. 2. Sasmitane tembang Dhandhanggula yaiku sarkara, hartati, dhandhang, madu, manis, sari, bremana, guladrawa, gagak, kaga, tresna. 3. Jinise titi laras pelog iku uga ana telu, yaiku titi laras pelog pathet lima, pathet nem, lan pathet barang. 4. Bambang Sumantri utawa Patih Suwanda. 5. Tembang supaya katon edi endah lan manis, prayogane kawuwuhan purwakanthi. Pengayaan 1. Padhang yaiku andhegan wantah jalaran durung rampung wose. Dene ulihan yaiku andhegan ageng amarga wis jangkep wose. Padhang iku biasane mapan ana ing pungkasane gatra. Andhegan ulihan mapan ing pungkasane pada. 2. Amarga Adipati Karna wis diangkat dadi senapati karo raja Ngastina yaiku Prabu Suyudana. 3. Miturut Prijohoetomo, tembang macapat iku minangka tembung turunan saka tembang kakawin kanthi tembang gedhe kanggo lantaran. 4. Asmarandana. 5. Ancas supaya didadekake patuladhan kanggo kabeh prajurit Ian uga kanggo para pamong praja negara supaya anggone nindakake jejibahan tumemen Ian jumbuh karo pegaweyane dhewe-dhewe. WULANGAN 7 BUDAYA WEWALER Ajang Gladhen 1 1. Jalaran sira bakal kena bebendu saka Kang Murbeng Dumadi. 2. Jalaran ing donya iki ora ana sing bener dhewe. 3. Rerembugan. 4. Seda. 5. Amarga nepsu bisa ngasorake drajading manungsa luwih asor tinimbang kewan. Ajang Gladhen 2 1. Kapisan, kang mlorok lagi nesu utawa ora seneng marang sawijining bab, dene kang kaping pindho yaiku sikep ugungan lan kumayu. 2. Kanggone wong Jawa, panggunaan tangan kiwa nuduhake sipat degsura utawa ora ngerti tata krama Ian unggah-ungguh. 3. Aja sok sangga uwang, mundhak nyangga susahe wong patang puluh. 4. Sedhakep nduweni konotasi ora perduli marang sakiwa tengene Ian ora semangat. 5. Samudana, ateges tetep bebungah sanajan lagi ora kepenak atine, tetep grapyak sanajan lagi susah. Ajang Gladhen 3 1. Teks eksposisi duwe ancas kanggo njlentrehake kanthi cetha ngenani informasi tartamtu marang pamaca saengga bisa mangerteni kawruh kanthi rinci saka sawijine bab utawa prastawa. 2. Nemtokake tema. 3. Tembung sipat yaiku tembung kang mratelakake kahanan utawa sipat samubarang. 4. Tembung kriya 5. Ana loro, tembung kriya tanduk lan tanggap. GRD Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII 27 Ajang Gladhen 4 1. Tegese yen omong aja mung waton muni, nanging prayogane nggunakake landhesan sing gumathok, cetha, bener, lan pener. 2. Murih ora ngalami gesrek anggone srawung karo sanak-kadang pawong mitra. 3. Menehi sesorah prayogane nggunakake basa lan trapsila sing ora cengkah karo adat turuntemurun ing papan anggone sesorah mau. 4. “Aja Nggege Mangsa” tegese aja seneng ngowah-owahi mangsa (adat sing wis gumathok). 5. Paribasan iki uga isi pitutur murih sadhengah wong gelem sabar. Aja kemrungsung, aja nganti tumindak sing cengkah karo laku jantraning urip. Aja mung mburu nepsu, jalaran apa wae kang kumelip ing donya wis ginaris dening Kang Murbeng Jagad. Manungsa bisane mung nyenyuwun lan ngundi, murih apa kang dijangka bisa kelakon (mawujud) kanthi becik lan murakabi bebrayan. Dene kapan tekane asil kang ditunggu-tunggu ana garise dhewe. Ajang Gladhen 5 Kreativitas Siswa Siswa didhawuhi gawe tuladha wewaler ing dhaerahe. Banjur siswa uga nulis akibate menawa ora nindakake wewaler kuwi. Ajang Gladhen 6 Kreativitas Siswa Siswa didhawuhi menehi tanggepane tumrap teks kang wis kawaca ing papan kang wis cumawis. Kegiyatan Siswa Kreativitas Siswa Siswa didhawuhi golek gugon tuhon tumrap penganten sadurunge adicara mantu. Pandadaran Padinan A. Pilihan Ganda 1. Wangsulan: D Wewaler klebu budaya Jawa awujud lisan. Wewaler yaiku unen-unen kang isine larangan utawa pepacuh nindakake sawijining tumindak, amarga tumindak iku dianggep ora becik ditindakake. 2. Wangsulan: C Struktur teks eksposisi yaiku Tesis, Argumentasi, lan Panegasan ulang/dudutan. 3. Wangsulan: B Tembung pangeran tegese Gusti. 4. Wangsulan: B Aja mung kelingan barang kang katon wae, jalaran kang katon gumelar iki anane malah ora langgeng. 5. Wangsulan: B Teks eksposisi yaiku jinis pangrembakan paragrap ing sajrone wacan kang nduweni ancas ngandharake, njlentrehake, menehi pangerten, lan menehi kawruh babagan salah sawijining bab kanthi basa kang gampang, genah, cekak, lan gamblang kanthi objektif ngenani salah sawijining bab. 6. Wangsulan: C Sajrone teks eksposisi nduweni ciri yaiku tulisan asipat objektif lan nduweni ancas menehi informasi marang pamaca. 7. Wangsulan: A Mencep ateges ngajokake lambe ngisor menyang ngarep kanggo nuduhake rasa ora seneng utawa ngenyek. 8. Wangsulan: B Bibar nemtokake tema tulisan, salajenge yaiku nemtokake ancase panulisan. 28 Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII GRD 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Wangsulan: B Ing sajrone ukara ngemot tembung wilangan yaiku tembung sithik lan akeh. Wangsulan: C Ukara bakune paragrap campuran mapan ing ngarep lan pungkasane paragrap. Paragrap kang ukara bakune manggon ing ngarep lan diambali maneh ing pungkasan, biyasane duweni makna kang padha. Wangsulan: E Bocah cukil dulit yaiku bocah wadon telu kakang adhi. Wangsulan: D Tesis yaiku perangan kang isine sudhut pandhang panulis marang perkara kang dirembug. Wangsulan: E Jinis paragrap klasikasi isine mbagi salah sawijining bab Ian nglompokake menyang kategorikategori. Wangsulan: A Bocah sumala yaiku bocah sing cacat wiwit lair. Wangsulan: B Apa kang dikandhakake kudu cetha lan kepriye carane kandha kudu nganggo subasita, amrih ora nuwuhake panyakrabawa sing kleru (kleru penampa) tumrap sing diajak kekandhan. Wangsulan: C Pitutur luhur yaiku ajaran utawa amanat sing kakandhut ing sajrone teks wacan. Wangsulan: C Wewaler aja njagakake endhog blorok tegese aja seneng njagakake apa wae sing durung kelakon. Wangsulan: A Nampani apa bae nggunakake tangan kiwa klebu tumindak degsura. Wangsulan: E Aja wedi kangelan, jalaran urip aneng donya iku pancen angel. Wangsulan: A Adigang adigung adiguna klebu ing sajrone teks wewaler. B. Uraian 1. Ciri utawa titikan teks eksposisi, antarane ing ngisor iki. a. Ngemot gagasan utawa panemu lan nduweni keyakinan marang teks kang diandharake. b. Tulisan asipat objektif. Tulisan iku mau nduweni ancas menehi pawarta utawa informasi marang pamaca babagan wacan kang diandharake tanpa nduweni karep menawa pamaca kudu nyetujoni apa kang dadi panemune panulis ing teks iku. c. Tulisan ing teks eksposisi adhedhasar dhata lan kasunyatan. d. Disengkuyung dening anane analisis. e. Karangan dipungkasi kanthi penegasan utawa dudutan. 2. Sedhakep nalika kita lagi ora kadhemen uga nuduhake kahanan wong kang lagi nandhang kasusahan. Kajaba iku, sedhakep nduweni konotasi ora perduli marang sakiwa tengene Ian ora semangat. Sikep iki klebu basa awak kang kurang pantes, mula diwenehi anceman sedherhana nanging ora kepenak, yaiku adoh saka rejeki. 3. Ancas utawa tujuan panulisan ditemtokake supaya pokok perkara kang ditulis gampang dimangerteni dening pamaca. 4. a. Tembung katrangan b. Tembung sesulih panudhuh c. Tembung sipat d. Tembung aran 5. Bocah jimpena tegese bocah lair durung genep sasine. GRD Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII 29 Pambecik 1. Wewaler kuwi isine pitutur luhur sing bisa awujud ujaran, panyaruwe, utawa larangan. 2. Tesis, Argumentasi lan Panegasan ulang/dudutan. 3. Penegasan ulang/dudutan yaiku bagean paling pungkasan saka struktur teks eksposisi. Perangan iki ngandhut ukara dudutan kang nerangake maneh tesis kang wis diwedharake ing pambukane teks lan dibuktekake sarta disengkuyung dening unsur argumen. 4. Sikep kasebut klebu basa awak kang kurang becik lan bisa nyebabake salah panrima. Ancemane nglibatake Malaikat. Mbesuke sawise misah raga, mripate dicukil Malaikat. 5. Amarga teks eksposisi andhedhasar kasunyatan lan sipate ilmiah. Pengayaan 1. Anceman menawa wong kang seneng sangga uwang mengkone bakal nyangga susahe wong patang puluh, kepara ndadekake kahanan kita ora kepenak Ian angel. 2. Samudana, ateges tetep bebungah sanajan lagi ora kepenak atine, tetep grapyak sanajan lagi susah. 3. Kreativitas Siswa Tuladha: Adhik mangan sega ing pawon. 4. Paragrap deduktif, campuran lan induktif. 5. Kreativitas Siswa Siswa didhawuhi gawe tuladha teks ekspposisi klasikasi kanthi babagan wewaler. PANDADARAN TENGAH SEMESTER 2 A. Pilihan Ganda 1. Wangsulan: C Jinise tembang kapantha dadi telu, yaiku tembang cilik, tengahan, Ian gedhe. Macapat klebu tembang cilik. 2. Wangsulan: B Serat Tripama kaanggit dening KGPAA Mangkunegaran IV ing taun 1809 tumeka 1881 wonten Kasunanan Surakarta. 3. Wangsulan: C Telu patuladhan utama yaiku Patih Suwanda, Kumbakarna, lan Adipati Karna. 4. Wangsulan: E Tembang ing dhuwur mapan ing Serat Tripama pada kalima. 5. Wangsulan: D Senapati ing pehak Kurawa yaiku Adipati Karna. 6. Wangsulan: B Tembung narpati tegese ratu. 7. Wangsulan: C Kumbakarna kuwi adhine Dasamuka kang awujud butha. 8. Wangsulan: E Sasmitane tembang Dhandhanggula yaiku sarkara, hartati, dhandhang, madu, manis, sari, bremana, guladrawa, gagak, kaga, tresna. 9. Wangsulan: D Sajroning tembang Dhandhanggula paugerane yaiku guru gatra yaiku 10. 10. Wangsulan: E Laras tegese padha karo nada yaiku tatanan swara kang ajeg utawa swara-swara kang getaran lan dhuwur cendhake ajeg. 11. Wangsulan: A Gatra kang cacahe 5-8 wanda dilagokake sanapas (ora perlu dipedhot). 30 Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII GRD 12. Wangsulan: C Sajrone serat Tripama ngemot piwulang “Bela Negara” lumantar telu tokoh wayang, yaiku Patih Suwanda, Kumbakarna, Ian Adipati Kama. 13. Wangsulan: A Tembang kuwi mapan ing Serat Tripama pada kasiji. 14. Wangsulan: B Patih Suwanda duwe jeneng asli yaiku Bambang Sumantri. 15. Wangsulan: B Patih Suwanda yaiku raja ing negara Maespati. 16. Wangsulan: E Tembung guna ing sajroning tembang ateges pinter. 17. Wangsulan: C Teks eksposisi yaiku jinis pangrembakan paragrap ing sajrone wacan kang nduweni ancas ngandharake, njlentrehake, menehi pangerten, lan menehi kawruh babagan salah sawijining bab kanthi basa kang gampang, genah, cekak, lan gamblang kanthi objektif ngenani salah sawijining bab. 18. Wangsulan: A Mlerok nduduhake perangan awak yaiku mata utawa netra. 19. Wangsulan: D Mencep ateges ngajokake lambe ngisor menyang ngarep kanggo nuduhake rasa ora seneng utawa ngenyek. Panjlentrehane padha karo mlerok. Amarga iki urusane karo lambe, mula sawise seda, lambene bakal digunting Malaikat. 20. Wangsulan: D Cengkorongan teks digawe adhedhasar dhata-dhata kang wis dientukake. 21. Wangsulan: B Tembung kuru klebu tembung sipat utawa kahanan yaiku tembung kang mratelakake kahanan utawa sipat samubarang. 22. Wangsulan: A Tembung kasuwun klebu tembung kriya tanggap jalaran tembung iku jejere dadi sasaran. 23. Wangsulan: A Bocah saka panggung tegese bocah lanang papat kakang adhi. 24. Wangsulan: C Tutukan wewaler aja gawa klambi ijo menyang segara yaiku mundhak diseret lelembut. 25. Wangsulan: D Tembung ancer-ancer yaiku tembung kang mratelakake panggonan utawa dunung. Tuladha: konjuk, marang, dhateng, tumuju, saka, wiwit, lan sapiturute. 26. Wangsulan: C Aja mangan ngarep lawang mundhak jodhone angel. Amarga mangan ing ngarep lawang ngalangi wong kang mlebu ngomah utawa ngalangi tamu mara. 27. Wangsulan: E Bocah gilir kacang tegese bocah lair urut lanang lan wadon. 28. Wangsulan: D Titikane paragrap iki yaiku medharake denisi utawa pangerten saka salah sawijining bab kang nduweni kautaman rembug ing karakteristik utawa cirine. 29. Wangsulan: C Sawise cengkorongan teks kasusun, banjur dirembakakake kanthi luwih jangkep supaya titikan-titikan saka teks eksposisi kang asipat informatif, objektif, lan logis bisa katampa kanthi gamblang dening pamaca. 30. Wangsulan: A Aja seneng mamerake bandha tegese bandha bisa lunga, pangkat bisa oncat. GRD Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII 31 B. Uraian 1. Guru gatra 10 gatra, Guru lagu lan wilangan : 10i, 10a, 8e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i,7a. 2. Serat Tripama kaanggit dening KGPAA Mangkunegaran IV ing taun 1809 tumeka 1881 wonten Kasunanan Surakarta. Serat Tripama katulis ing wentuk tembang Dhandhanggula kanthi cacah 7 pada. 3. Kumbakarna didhawuhi maju perang, ora mbantah jalaran nglungguhi (netepi) watak satriyane. Tekade ora gelem, mung mikir labuh negara, lan ngelingi bapak ibune sarta leluhure, sing wis mukti ana ing Ngalengka, saiki arep dirusak bala kethek. Luwih becik gugur ing paprangan. 4. Titikane teks eksposisi yaiku: a. Ngemot gagasan utawa panemu lan nduweni keyakinan marang teks kang diandharake. b. Tulisan asipat objektif. Tulisan iku mau nduweni ancas menehi pawarta utawa informasi marang pamaca babagan wacan kang diandharake tanpa nduweni karep menawa pamaca kudu nyetujoni apa kang dadi panemune panulis ing teks iku. c. Tulisan ing teks eksposisi adhedhasar dhata lan kasunyatan. d. Disengkuyung dening anane analisis. e. Karangan dipungkasi kanthi penegasan utawa dudutan. 5. Tegese yen omong aja mung waton muni, nanging prayogane nggunakake landhesansing gumathok, cetha, bener, lan pener. Pepeling tumrap wong Jawa sing wose aja seneng glenyengan, ngrasani liyan, utawa nyatur wewadi sing ora pantes dingerteni wong akeh. Kajaba saka iku, omong kudu nggunakake tata krama sing becik. Apa kang dikandhakake kudu cetha lan kepriye carane kandha kudu nganggo subasita, amrih ora nuwuhake panyakrabawa sing kleru (kleru penampa) tumrap sing diajak kekandhan. Pambecik 1. Tuladha: Pucung, Durma, Kinanthi, Asmarandana, Gambuh, lsp. 2. Patih Suwanda, Kumbakarna, lan Adipati Karna. 3. Mangkunegara IV 4. Supaya teks eksposisi kuwi nduweni sipat ilmiah sing bisa kabuktekake kanthi gambling andhedhasar data. 5. Tegese yaiku cedak wong kang nglakoni (tumindak) ala, mesti katut ala. Pengayaan 1. Tanggepan bisa awujud pasetujon, sanggahan, pitakonan, utawa panyaruwe. 2. Pedhotan kenceng yaiku anggone nglagokake tembang kanthi medhot wanda saben tembung. Kosok baline pedhotan kendho, yaiku nglagokake tembang miturut mandhege ambegan saben ing pungkasane tembung. 3. Amarga cengkok iku kang bakal nyiptakake tembang kang luwih endah lan narik kawigaten. 4. Kanggone wong Jawa, panggunaan tangan kiwa nuduhake sipat degsura utawa ora ngerti tata krama Ian unggah-ungguh. Sanajan amung nuding, aja nggunakake tangan kiwa. Ancemane ora nglibatake Malaikat, nanging cukup ora ilok. Dadi, tingkatane isih luwih cethek dibandhingake karo nomer 1 Ian 2 ing ndhuwur. 5. Kreativitas Siswa Siswa didhawuhi menehi panemu babagan ancas wewaler ing masyarakat Jawa. WULANGAN 8 AKSARA JAWA Ajang Gladhen 1 1. Aji Saka 2. Dora lan Sembada 3. Wasana Padha Dadi Bathang yaiku kelorone sing prang tandhing wau padha mati sampyuh ing Pulo Majeti. 4. Aksara Jawa kuna kawitan 32 Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII GRD 5. Miturut Uhlenbeck, abjad ha-na-ca-ra-ka digunakake sawise adoh lete karo wektu sedane Sultan Agung (1645 M) utawa antarane jaman Amangkurat I lan Amangkurat II. Bisa uga ing jaman Sultan Agung wis ana gagasan bab abjad kasebut. Ajang Gladhen 2 1. a. Tuladha [u] jejeg: M[u]lih, M[u]rup, Mad[u], Jam[u], lan Sap[u]. b. Tuladha [u] miring: Dhaw[u]h, War[u]ng, Sep[u]h, Kaseb[u]t, lan Dur[u]ng. 2. a. Pangarep-arep b. Pamenging c. Carita 3. Lungguh ing kursi ngarep omah pancen dadi kesenenganku. 4. 5. Proses ruwatan bisa ditujukake marang pawongan kang arep diruwat. Ananging dianakake ing awan dene kanggo ngruwat sakupengan lingkungan ruwatan dianakake ing wayah bengi. Ajang Gladhen 3 Keris jaman krajan Majapahit, kawentar lan sumebar saklumahe kawasan nusantara, wiwit saka semenanjung Melayu tumeka ing Papua. Keris tangguh Majapahit sakdurung era krajan Islam iki kawentar kwalitasing bahan, pamor, lan karyane empu keris. Sanadyan katone prasaja nanging pamor tangguh lan wingite ora bisa diselaki. Ing wektu kuwi akeh empu kang misuwur, ing antarane kasebut Empu Supa kanthi dhapur Sengkelat. Sapadha karo tangguh jaman Majapahit. Ajang Gladhen 4 A. 1. Al-Quran kitabe umat Islam. 2. Inggris kalebu wewengkon Eropa. 3. Alesandro lunga menyang pasar. 4. Umat Budha ngibadah ing Borobudur. 5. Emansipasi Wanita kanggo para wanita. B. GRD Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII 33 34 Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII GRD Ajang Gladhen 5 A. Kreativitas Siswa Siswa didhawuhi menehi tanggepan utawa panyaruwe andhedhasar teks wacan ing soal. B. 1. Pitu. 2. Ibu sing nembe ngandhut pitung sasi. 3. Kembang setaman. 4. Tanggal 7, 17, lan 27. 5. Sawise disiram dienggokake jarik cacahe pitu. Ajang Gladhen 6 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Ajang Gladhen 7 1. 2. 3. GRD Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII 35 4. 5. Kegiyatan Siswa Kreativitas Siswa Siswa didhawuhi golek tembang macapat apa wae ing sajrone Koran utawa majalah. Banjur tembang wau disalin nganggo aksara Jawa lan ditulis ing buku tugase. Pandadaran Padinan A. Pilihan Ganda 1. Wangsulan: C Aji Saka ngripta aksara Jawa legena cacah rong puluh, wiwit HA nganti NGA. 2. Wangsulan: D Pa Dha Ja Ya Nya tegese Padha Jayanya yaiku padha digdayane antarane Dora lan Sembada. 3. Wangsulan: A Miturut Prof. Dr. Poerbatjaraka, anane aksara kang digawa saka India kasebut saka sethithik basa tinulis wiwit digunakake. 4. Wangsulan: B Aksara Majapait, digunakake ing taun 1250–1450 M, tinemu ing prasasti Singosari Ian Malang, sarta ing lontar (ron tal) Kunjarakarna. 5. Wangsulan: D Aksara Jawa anyar, digunakake taun 1500 M nganti saiki. Tinemu ing Kitab Bonang Ian bukubuku sabubare iku. 6. Wangsulan: E Ing Serat Manikmaya, Serat Aji Saka, Ian Serat Momana kang padha dene nggathukake karo legendha Aji Saka. Ing buku-buku kasebut abjad ha-na-ca-ra-ka diarani sastra sarimbagan. 7. Wangsulan: B Titi tembung yaiku perangane ilmu basa sing ngrembug bab tembung lan dumadine tembung lan owahe sawijining tembung dadi tembung liya amarga kawuwuhan imbuhan. 8. Wangsulan: E Tembung gawekake kawuwuhan panambang yaiku saka tembung gawe kawuwuhan –ake. 9. Wangsulan: D Ukara “Ibu ditukokake klambi anyar” klebu jinise ukara tanggap. 10. Wangsulan: E Tembung kanggo ngisi ceceg-ceceg sing trep yaiku ditukokake. 11. Wangsulan: A Ukara pakon yaiku ukara kang ancase supaya wong liya nindakake pakaryan kang salaras karo pakone. Ing basa Indonesia, ukara pakon diarani kalimat perintah. 12. Wangsulan: C Tegese cangkriman ing dhuwur yaiku andha. 13. Wangsulan: A Aksara swara ana lima yaiku ( 14. Wangsulan: A ). Tandha ( ) fungsine kanggo mungkasi ukara. 15. Wangsulan: E Manawa ditulis nganggo tangan kanthi paugeran kaya mangkene: a. Panulise nggandhul ing garis. b. Panulise ndhoyong. 36 Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII GRD 16. 17. 18. 19. c. Panulise kawiwitan saka perangan ngisor. d. Prayogane kandel tipis, yen munggah tipis yen mudhun kandel. Wangsulan: D Wacane ukara aksara Jawa yaiku Godhong kecipir mrambat kawat. Wangsulan: D Ukara “Gajah nguntal sangkrah” klebu jinise cangkriman kang ateges pawon. Wangsulan: D Ukara “Kalawingi ana kacilakan bis” klebu jinise ukara carita. Wangsulan: A Ukara sing wacane Bapak gadhah sapi 5 yaiku 20. Wangsulan: D Wong sing gaweyane nabuh gamelan yaiku niyaga. . B. Uraian 1. Studi paleogra yaiku ilmu kang nyinaoni aksara kuna. 2. a. Kaserat : ka+serat b. Nggadhahi : Ng+gadhah+i c. Ginawe : Gawe +(-in-) d. Nyepakake : Ny+cepak+ake 3. a. b. c. 4. 5. Menehi panyaruwe utawa reaksi sawise nyawang, ngrungokake apadene ngrasakake sawijining bab. Piwulang ukara Adigang Adigung Adiguna yaiku manungsa kuwi aja sok ngendelake kaluwihan, kasugihan, lan kapinterane. Amarga sipat kuwi saget nuwuhake sipat ngasorake wong liyan. Pambecik 1. Aji Saka. 2. Dora lan Sembada. 3. [o] jejeg yaiku aksara [o] sing diucapake wutuh utawa bener-bener [o]. Dene [o] miring yaiku aksara [o] kang nulise tetep [o] nanging diwaca utawa diucapake kaya [a] jejeg. 4. Wujude adeg-adeg yaiku ( ). 5. Pengayaan 1. Da Ta Sa Wa La tegese Padha Suwala yaiku padha padudon antarane Dora lan Sembada. 2. a. kodhok ngorek b. wedhus gembel c. jalak bali 3. Seselan, yaiku imbuhan utawa tambahan kang kapapanake ana satengahing tembung. Seselan kang digunakake yaiku seselan (-um-), (-in-), lan sapiturute. GRD Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII 37 4. 5. Dolanan tradhisional sejatine nduweni maneka werna kaluwihan tinimbang dolanan modhern, kelinuwihan kuwi paling utama ing bidhang edukasi kanggo bocah, wondene dolanan modhern arang ditemoni aji edukasi ing jerone. PANDADARAN PUNGKASAN SEMESTER 2 A. Pilihan Ganda 1. Wangsulan: B Serat Tripama katulis kanthi ancas kanggo maringi tuladha utama minangka dadi prajurit. 2. Wangsulan: D Guru gatra, tegese cacahing gatra (barisllarik) saben sapada (bait/pupuh). 3. Wangsulan: A Paugeran tembang Dhandhanggula yaiku 10 gatra. 4. Wangsulan: D Pangkur nduweni werdi nyingkur utawa ngungkurake ngoyak kadonyan, nengenake marang panembah, Ian mempeng manungku puja, tata-tata tinimbalan Gusti. Nggambarake usia lanjut kang wis ngungkurake marang kadonyan. Watake semangat, wani amarga wong kang gelem ngendhaleni hawa nepsu kudu tumemen Ian tenanan. 5. Wangsulan: D Patuladhan ing Serat Tripama yaiku Bambang Sumantri, Kumbakarna, lan Adipati Karna. 6. Wangsulan: C Tembang kuwi mapan ing pada katelu Serat Tripama. 7. Wangsulan: B Tembung wanara tegese kethek. 8. Wangsulan: A Kumbakarna sejatine adhine Prabu Dasamuka. Berarti Kumbakarna kesatriyane Ngalengka. 9. Wangsulan: C Nanggepi teks berarti medharake panyaruwe tumrap karya awujud teks. Nanggepi bisa kanthi cara lisan utawa tulis. 10. Wangsulan: E Ulihan yaiku andhegan ageng amarga wis jangkep wose. 11. Wangsulan: A Tesis yaiku perangan kang isine sudhut pandhang panulis marang perkara kang dirembug. Tesis bisa awujud ukara baku kang ana ing pambukane teks kang disengkuyung karo ukaraukara ana ing saburine ukara baku. 12. Wangsulan: B Tembung bebendu tegese deduka. 13. Wangsulan: D Sedhakep nalika kita lagi ora kadhemen uga nuduhake kahanan wong kang lagi nandhang kasusahan. Kajaba iku, sedhakep nduweni konotasi ora perduli marang sakiwa tengene Ian ora semangat. 14. Wangsulan: A Sawise teks eksposisi rampung digawe, panulis kudu neliti maneh karangan kasebut. Ing kene bab-bab kang kudu digatekake yaiku mbenerake tetembungan kang salah, mbenerake (ukara-ukara Ian basa kang kurang trep digunakake, mbenerake panulisan kang salah, Ian sapiturute supaya teks kang kagawe mau dadi luwih apik Ian cetha menawa diwaca. 38 Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII GRD 15. Wangsulan: E Tembung sipat yaiku tembung kang mratelakake kahanan utawa sipat samubarang. 16. Wangsulan: B Klebu ing tembung panggandheng amarga ngiket utawa nggandhengake tembung siji lan sijine, utawa ukara siji lan sijine. 17. Wangsulan: E Paragrap eksposisi klasikasi yaiku paragrap kang isine mbagi salah sawijining bab Ian nglompokake menyang kategori-kategori. 18. Wangsulan: B Bocah Pandhawa yaiku bocah lanang lima kakang adhi. 19. Wangsulan: D Tegese wewaler aja arep jamure emoh batange yaiku gelem kepenake ora gelem rekasane. 20. Wangsulan: B Nalika guneman apa kang dikandhakake kudu cetha lan kepriye carane kandha kudu nganggo subasita, amrih ora nuwuhake panyakrabawa sing kleru (kleru penampa) tumrap sing diajak kekandhan. 21. Wangsulan: C Midhanget ature Duga lan Prayoga, Aji Saka sakala ngrumangsani kalepyane dene ora netepi janji mundhut pribadi pusaka kang direksa Dora lan Sembada. Minangka pangeling-eling, Aji Saka banjur ngripta aksara Jawa legena cacah rong puluh, wiwit HA nganti NGA. 22. Wangsulan: D Serat Centhini uga disebut Ensiklopedine Jawa. Kabeh pangertosan babagan Jawa katulis ing serat iki. 23. Wangsulan: D Ukara “Ibu ditukokake klambi anyar” klebu jinise ukara tanggap. 24. Wangsulan: A Negara Inggris manggon ing wewengkon Eropa. 25. Wangsulan: C Irah-irahan sing bener yaiku . 26. Wangsulan: C Nalika nggunakake aksara Jawa, kudu nggatekake bab paugerane nulis angka. Paugerane nulis angka iku nggunakake tandha pada pangkat ( …. ). 27. Wangsulan: A Menawa ditulis ing aksara Jawa yaiku . 28. Wangsulan: A Miturut Prof. Dr. Poerbatjaraka, anane aksara kang digawa saka India kasebut saka sethithik basa tinulis wiwit digunakake. 29. Wangsulan: E Manawa ditulis nganggo tangan kanthi paugeran kaya mangkene: a. Panulise nggandhul ing garis. b. Panulise ndhoyong. c. Panulise kawiwitan saka perangan ngisor. d. Prayogane kandel tipis, yen munggah tipis yen mudhun kandel. 30. Wangsulan: E Garwana Dewi Sembadra yaiku Arjuna utawa Janaka ( ). GRD Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII 39 B. Uraian 1. Miturut Serat Mardawalagu, kang kaanggit dening Ranggawarsita, tembung macapat iki minangka tembung cekake saka “maca-pat-lagu”. Bab kasebut jalaran tembang cilik utawa kang diarani macapat iku ana ing urutan kapapat. Dene urutan kapisan yaiku “maca-sa-lagu” (tembang gedhe), “maca-ro-lagu” (tembang gedhe), “maca-tri-lagu” (tembang tengahan), Ian “maca-pat-lagu” (tembang cilik). 2. Tembang Dhandhanggula biasane digunakake kanggo werna-werna, kayata pantes kanggo nelakake crita apa bae, ing ngendi bae, lan kahanan apa bae. 3. Tegese ora tetep atine (mencla-mencle). 4. Kreativitas Siswa Tuladha: Muga-muga dina iki ora udan. 5. Pambecik 1. Wateke tembang Dhandhanggula yaiku luwes, kewes, lan ndudut ati. 2. 7 pada 3. Kreativitas Siswa Tuladha: sithik, akeh, telu, lan sapanunggalane. 4. Bocah pandhawa yaiku bocah lanang lima kakang adhi. 5. Wacane “Serat Kalatidha anggitane Ranggawarsita.” Pengayaan 1. Patuladhan kanggo kabeh prajurit Ian uga kanggo para pamong praja negara. 2. Kreativitas Siswa Siswa didhawuhi gawe tembang Dhandhanggula kanthi tema kekancan. 3. Kreativitas Siswa Tuladha: Amarga kasugihan kuwi asipat sawetara lan ora digawa mati. 4. Panyebabe yaiku Dora kadhawuhan bali maneh menyang Pulo Majeti. Gelem ora gelem Sembada kudu diajak menyang Medhangkamulan kanthi nggawa keris pusaka. Dora banjur budhal. Jalaran panggah ora precaya marang kandhane Dora, Sembada puguh ora gelem diajak jalaran nuhoni dhawuhe bendarane, lan precaya menawa Aji Saka bakal netepi janjine mundhut pusakane tanpa utusan. Lelorone padha padudon rebut pusaka, banjur pancakara prang tandhing rebutan keris. Wasana Dora lan Sembada padha mati sampyuh ketaman keris kang dienggo rebutan. 5. 40 Kunci Jawaban Bahasa Jawa SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII

GRD